گرچه امام سجاد علیه السلام با اهل‌بیت علیهم السلام در همه فضایل وجه اشتراك دارند و هیچ فرقی میان آنان از نظر صفات و فضایل انسانی نیست، اما از نظر گفتار و كردار شباهت تامّی به جدشان امیرالمؤمنان علی علیه السلام دارد. که آن موارد را ذکر می‌نماییم.
ایمان امام سجاد علیه السلام
امیرالمؤمنین علیه السلام در دعای صباح می‌گوید: «یا من دلّ علی ذاته بذاته؛ ای كسی كه برهان وجود خود هستی.»
حضرت سجاد نیز در دعای ابوحمزه ثمالی می‌گوید: «بك عرفتك و انت دللتنی علیك و عویتنی الیك و لولا انت لم أدر ما انت؛ تو را به خودت شناختم و تو دلالت نمودی مرا بر خودت و دعوت نمودی به خودت و اگر نبودی، ترا نمی‌شناختم.»
اینگونه كلمات منتهای ایمان را می‌رساند و این همان ایمان شهودی است كه امیرالمؤمنین می‌فرماید: «لو كشفت لی الغطاء ما ازددت یقینا؛ اگر بر فرض محال ممكن بود خدا را با این چشم ظاهری دید و می‌دیدم بر یقین من كه الآن به ذات مقدس حق دارم چیزی افزوده نمی‌شد.»
علم امام سجاد علیه السلام
اگر امام علی علیه السلام می‌گوید: «از من بپرسید هر چه می‌خواهید كه به خدا قسم تمام وقایع را تا روز قیامت می‌دانم، حضرت سجاد نیز می‌گوید: «اگر نمی‌ترسیدم كه مردم در حق ما غلوّ كنند، وقایع را تا روز قیامت می‌گفتم.»
تقوای امام سجاد علیه السلام
حضرت علی علیه السلام می‌فرمود: «و الله لو اعطیت الاقالیم السبعة و ما تحت افلاكها علی ان اعصی فی نملة اسلبها جلب شعیرة ما فعلت؛ به خدا قسم اگر تمام عالم هستی را به من دهند كه به مورچه‌ای ظلم كنم و بی‌جهت پوست جوی را از دهان آن بگیرم، این کار را نمی‌كنم.»
امام زین العابدین نیز می‌فرمود:
تعصی الاله و انت تظهر حبّه هذا لعمری فی الفعال بدیع
لو كنت تظهر حبه لأطعته ان المحب لمن یحب مطیع
«خداوند را معصیت می‌كنی و ادعا می‌كنی كه او را دوست داری. به جان من این ادعا از عجایب امور است. اگر براستی خدا را دوست داشتی او را اطاعت می‌كردی، زیرا محّب همیشه مطیع محبوب است.»
در این اشعار نیز امام سجاد علیه السلام می‌گوید محال است كه خداوند را معصیت كنم، زیرا او را دوست دارم.
عبادت امام سجاد علیه السلام
درباره امیرالمؤمنین گفته شده است كه روزها به ایجاد باغ و قنات برای فقرا و محتاجین مشغول بود، و تا به صبح عبادت می‌كرد. حضرت سجاد نیز چنین بود چه بسیار باغ‌ها و قنوات كه به دست ایشان برای دیگران آباد یا ایجاد شد. عبادت و سجده او به حدی بود كه به زین العابدین و سجاد ملقب شد.
از رسول اكرم صلی الله علیه و آله روایت شده كه روز قیامت خطاب می‌شود: «كجا است زین العابدین؟» و می‌بینم كه فرزندم علی بن الحسین جواب می‌دهد و می‌آید.
از امام باقر علیه السلام روایت شده كه: «پدرم را می‌دیدم كه از كثرت عبادت پاهای او ورم كرده، و صورت او زرد، و گونه‌های او مجروح، و محل سجده او پینه بسته بود.»
سخاوت، فتوت و رأفت امام سجاد علیه السلام
در تاریخ آمده است یكی از كارهای امیرالمؤمنین علیه السلام اداره كردن فقرا به طور مخفیانه بوده است. امیرالمؤمنین شب‌ها خوراك، پوشاك و هیزم به خانه بینوایان می‌برد، و آن بینوایان حتی نمی‌دانستند كه چه كسی آنها را اداره می‌كند. همچنین میان مورخین مشهور است كه امام سجاد علیه السلام چنین بوده است.
راوی می‌گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودیم كه از مناقب حضرت علی علیه السلام صحبت شد و گفته شد هیچ كس قدرت عمل امیرالمؤمنین را ندارد و شباهت هیچ كس به امیرالمؤمنین، بیشتر از علی بن الحسین علیهماالسلام نبوده است كه صد خانواده را اداره می‌كرد. شب‌ها گاهی هزار ركعت نماز می‌خواند.»
از طریق اهل تسنن روایت شده است كه چون امام سجاد علیه السلام شهید گشت روشن شد كه آن حضرت صد خانواده را به طور مخفی اداره می‌كرده است.
زهد امام سجاد علیه السلام
چنانچه حضرت علی علیه السلام زاهد به تمام معنی بوده است و دلبستگی به مالی و به كسی جز به خدای متعال نداشته است. امام سجاد علیه السلام نیز همچنین بوده است. لذا به اصحاب خود سفارش می‌فرمود: اصحابی، اخوانی، علیكم بدار الآخرة و لا اوصیكم بدار الدنیا فانكم علیها و بها متمسكون اما بلغكم ان عیسی علیه السلام قال للحواریین. الدنیا قنطرة فاعبروها ولا تعمروها. و قال: من یبنی علی موج البحر داراً؟ تلكم الدار الدنیا و لا تتخذوها قراراً.
«ای یاران من، برادران من، مواظب خانه آخرت باشید من سفارش دنیا را به شما نمی‌كنم زیرا شما بر آن حریص هستید و به آن چنگ زده‌اید. آیا نشنیده‌اید كه حضرت عیسی به حواریون می‌گفت: دنیا پل است، از روی آن بگذرید و به تعمیرش نپردازید! چه كسی روی موج آب، خانه می‌سازد؟ موج دریا این دنیا است، به آن دلبستگی نداشته باشید.»
شجاعت امام سجاد علیه السلام
شجاعت امام علی علیه السلام زبانزد خاص و عام است. و اگر گفتار امام سجاد علیه السلام را در مجلس ابن زیاد و در مجلس یزید و مخصوصاً خطبه آن بزرگوار را در مسجد شام در نظر بگیریم شجاعت این بزرگوار نیز بر ما روشن می‌شود.
امیرالمؤمنین شجاعت خود را در میدان برای افرادی مثل عمرو بن عبدود و مرحب خیبری به كار می‌برد و فرزند گرامی او امام سجاد، شجاعت را در مجلس ابن زیاد و مجلس یزید و روی منبر در مسجد شام به كار برده است.
سیاست امام سجاد علیه السلام
امیرالمؤمنین به اقرار همه مورخین از سنّی و شیعه پاسدار اسلام بود و رأی و تدبیر او فوق العاده مفید بود، چنانكه عمر بیشتر از هفتاد مورد گفته است: لولا علی لَهَكَ عمر، یعنی: «اگر علی نبود عمر هلاك شده بود.»
امام سجاد علیه السلام در مدت سی و پنج سال پاسدار شیعه بود. مورخین معتقدند كه تدبیر امام سجاد علیه السلام، مدینه را و بسیاری از شیعیان را از دست كسانی چون یزید و عبدالملك مروان نجات داد.
حلم امام سجاد علیه السلام
درباره امیرالمؤمنین گفتاری نقل شده و ایشان فرمودند: «از کنار آدم بی‌خردی گذشتم كه به من بد می‌گفت. از او صرف‌نظر كردم گویی كه او حرفی نزده است.» درباره امام سجاد نیز گفتاری نقل شده است و ایشان فرمودند: «از کنار كسی گذشتم كه به من بد می‌گفت. به او گفتم كه اگر راست می‌گویی خداوند متعال مرا رحمت كند، و اگر دروغ می‌گویی خدا تو را بیامرزد!»
تواضع امام سجاد علیه السلام
حضرت علی علیه السلام با فقرا می‌نشست، با آنان غذا می‌خورد، از آنان دلجویی می‌كرد، به آنان لطف داشت و پناه آنان بود، برای آنان كار می‌كرد و از آنان پذیرایی می‌نمود، و درباره آنان به دیگران سفارش می كرد.
تاریخ نویسان اقرار دارند كه امام سجاد علیه السلام، دوست داشت فقیران، یتیمان و بینوایان سر سفره اش باشند و با آنها بنشیند، غذا برای آنها آماده كند و حتی غذا در دهن آنان بنهد.
فصاحت و بلاغت در کلام امام سجاد علیه السلام
فصاحت به معنی خوب سخن گفتن، مجاز، كنایه، لطایف و مثال ها را به كار بردن است. و بلاغت، سخن خوب گفتن، بجا سخن گفتن، از طول كلام بی فایده پرهیز داشتن است. فصاحت و بلاغت امیرالمؤمنین مورد اقرار همه است آن چنانكه درباره نهج البلاغه گفته شده:
دون كلام الخالق و فوق كلام المخلوق؛ پایین‌تر از كلام خالق و بالاتر از كلام مخلوق است.»
امام سجاد علیه السلام صحیفه كامله سجادیه را به جهان عرضه داشت. صحیفه ای كه مثل آن نیامده و نخواهد آمد. صحیفه ای كه در ضمن دعا، معارف اسلام، سیاست اسلام، اخلاق اسلام، اجتماعیات اسلام، حقانیت شیعه، حقانیت اهل بیت، انتقاد از ظلم و ظالم، سفارش به حق و حقیقت، و بالاخره یك دوره معارف اسلامی را آموزش می‌دهد. صحیفه ای كه محققین اسم آن را «اخت القرآن»، «انجیل اهل‌بیت»، «زبور آل محمد» نهاده اند. صحیفه ای كه ابلهی با فصاحت ادعا كرد كه می تواند چون آن بیاورد چون قلم به دست گرفت، نتوانست، دق كرد و مُرد.
جهاد امام سجاد علیه السلام
حضرت علی علیه السلام بزرگترین مجاهد اسلام است كه توانست اسلام را از دست كفار و مشركین نجات دهد. ولی فرزندش امام سجاد علیه السلام گرچه در كربلا كشته نشد اما وجودش، بقایش و اسارتش عامل بقای اسلام بوده است. قیام ابی عبدالله الحسین علیه السلام درختی بود كه در كربلا كاشته شد و آبیاری و به ثمر رساندن و نگاهداری از آن به دست امام سجاد علیه السلام به دست زینب كبری انجام گرفت.
تدبیر امام سجاد علیه السلام در اسارت، گریه های امام سجاد در مدینه، نوحه خوانی و روضه خوانی های آن حضرت در مدت سی و پنج سال سخنرانیش، به موقع جهادی بود فوق العاده مفید و ثمربخش كه تحلیل سیاسی تاریخ، این مطالب را نشان می دهد.
عفو و جوانمردی امام سجاد علیه السلام
اگر تاریخ درباره امیرالمؤمنین علیه السلام می گوید كه چگونه از ابن ملجم مواظبت كرد و هنگامی كه ظرف شیری را برای حضرت می آوردند نیمی را می‌خورد و نیم دیگر را برای او می‌فرستاد، و درباره او وصیّت و سفارش فراوان نمود، درباره امام سجاد نیز منقول است كه: فرماندار مدینه كه دل امام سجاد را خون كرده بود، از طرف عبدالملك مروان معزول شد و امر شد كه او را به درختی ببندند و مردم بیایند و به او توهین كنند. امام سجاد علیه السلام اصحاب خود را خواست و سفارش فرمود كه مبادا به او توهین شود! امام سجاد نزد او رفت و او را دلداری داد و نزد عبدالملك مروان وساطت او را كرد كه از این خواری نجات یابد.آن فرماندار معزول می گفت از علی بن الحسین و یارانش ترس دارم زیرا به آنها ظلم بسیار كردم.
ابهت و شخصیت امام سجاد علیه السلام
درباره حضرت علی علیه السلام گفته شده كه بسیار متواضع بود، ولی بزرگی شخصیت آن بزرگوار میان همه محفوظ بود. همچنین است فرزند عزیزش امام سجاد علیه السلام.
در تاریخ ضبط است كه هشام بن عبدالملك به حج آمده بود و كثرت جمعیت مانع شد كه حجرالاسود را استلام كند. پس در گوشه‌ای برای او فرشی انداخته و نشسته بود كه امام سجاد علیه السلام وارد طواف شد و وقتی به حجرالاسود رسید، مردم كنار رفتند و حضرت مكرّر استلام نمود. هشام فوق العاده ناراحت شد. یكی از اطرافیان پرسید: این مرد كیست كه مردم چنین به او احترام دارند؟ هشام تجاهل كرد و گفت نمی‌دانم. فرزدق آنجا بود، فی البداهه قصیده مفصلی درباره امام سجاد علیه السلام سرود. ما چند بیت از آن قصیده را می‌آوریم: تمام قصیده در مناقب ابن شهر آشوب موجود است:
هذا الذی تعرف البطحاء و طاته و البیت یعرفه و الحل و الحرم
ما قال لاقط الا فی تشهده لولا التشهد كانت لانه نعم
یغضی حیاء و یغضی من مهابته فما یكلم الا حین یبتسم
من معشر حبهم دین و بغضهم كفر و قربهم منجی و مقتصم
مقدم بعد ذكر الله ذكرهم فی كل فرض و مختوم به الكلم
«این مردی است كه حجاز، خانه خدا، حل، حرم او را می‌شناسند. نه، در كلامش نیست ـ حاجت سائل را همیشه برآورده می كند جز در تشهد ـ كه لا اله الا الله می‌گوید. و اگر تشهد در نماز نبود، نه او، همیشه آری بود: هنگام برخورد با مردمان چشم ها را فرو می بندد برای آن كه حیا دارد، و دیگران چشم فرو می‌بندد به جهت ابهتی كه او دارد. و سخن با او نمی‌گویند مگر كه آن بزرگوار تبسّم كند. روز قیامت حبّ آنها دین است و بغض آنها كفر است و قرب و نزدیكی به آنان پناه و نجات انسان‌ها است. در نمازها یاد آنها و اسم آنها مقدم بر هر چیزی است بعد از اسم خدای متعال. و نمازها به اسم آنان تمام می‌شود ـ یعنی در نماز بعد از اسم خدا در اقامه، اسم اهل بیت است و آخر مطلب كه در تشهد آخر گفته می‌شود باز اسم اهل‌بیت است. گفته شده كه فرزدق به این اشعار آمرزیده شده است و به گفته جامی اگر اهل عالم به این اشعار آمرزیده شوند جا دارد.
منبع : زندگی نامه امام سجادعلیه السلام0 .تبیان باکمی تصرف
