بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَی، وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَی»
ماه شریف رجب، شب جمعه، شب رحمت و مغفرت، شب زیارتی سالار شهیدان محبوب دل آدمیان در آستانه میلاد مسعود شخصیت بزرگ جهان اسلام مولای متقیان امیرالمومنین علی علیه السلام و روز پدر هستیم. تقاضا میکنیم به روان تابناک امیرالمومنین علی علیهالسلام و فرزندان معصومش صلواتی هدیه بفرمایید. از نظر آیات قرآن، پیامبران و امامان، پدران معنوی ما هستند، قرآن میفرماید: « أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ»، پدر شما ابراهیم است، پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم میفرمایند: (من و علی علیهالسلام پدران شما هستیم). در دهه مبارک فجر هستیم، از خداوند میخواهیم تا پدران انقلاب اسلامی ایران، بنیانگذار جمهوری اسلامی و رهبر عزیزمان را حفظ بفرماید و ما را قدردان پدرانمان قرار بدهد، صلواتی عنایت بفرمایید. یک صلوات هم برای پدران خودتان بفرستید.
امشب تفسیر قرآن کریم سوره اسراء آیات 23 تا 25 را خدمتتان عرض میکنم.
قرآن کریم میفرماید: « يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ» ( سوره بقره – فراز ابتدایی آیه 269 ) ، خدا حکمت را به هرکس که بخواهد، میدهد، « وَ مَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا» ( سوره بقره – فراز دوم آیه 269 ) ، و به هرکسی که حکمت داده شود، در واقع خیر فراوان داده شده است، این حکمت، این خیر کثیر چیست؟ ما در شب های جمعه قبل خیلی از وقتها برای معنی آیات از خود قرآن کمک گرفتهایم، مجموعهای از آیات در سوره اسراء بیان شده است که ما در سه شب جمعه پیش رو خواهیم گفت، در پایان این آیات خداوند میفرماید: « اینهایی که در این آیات گفته شد حکمت بود. » ما اسم این سه برنامه پیش رو را حکمتهای خداوند گذاشتهایم، حکمت چیست؟ به معنای خیر فراوان است.
« اعوذ بالله من الشیطان الرجیم»
« وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا » ( سوره اسراء – آیه 23 )
« وَقَضَى رَبُّكَ»، در زبان عربی وقتی دستور میدهند، فرمان میدهند، چند کلمه را به کار میبرند، گاهی میگویند: «اَمرَ» یعنی فرمان داد، گاهی میگویند: «حَکَمَ»، یعنی فرمان داد، گاهی میگویند: «قَضَی» یعنی فرمان داد، فرقش چیست؟
در دادگاهها زمانی که یک پرونده مطرح میشود و قاضی حکمی میدهد، ولی طرفین میدانند، این حکم، حکم قطعی نیست، یعنی اگر شکایت داشته باشند، این حکم به دادگاه تجدیدنظر میرود و دوباره تجدیدنظر میشود. آن حکم نهایی که دیگر برگشت ندارد به آن «قَضَی» میگویند.
« وَقَضَى رَبُّكَ» یعنی میگویند فرمانی داده است که دیگر برگشتی ندارد، قطعی است. این فرمان چیست؟ « أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ»، جز او را نپرستید، جز خداوند خالق، بقیه همه مخلوقات او هستند، همه نیازمند هستند، همه محتاج هستند، خورشید، ستارهها، ماه، درختان، خورشید، جنیان، سنگها ، چوبها، لایق پرستش نیستند، فقط خدا را بپرستید، « وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا»، و به پدر و مادر خود احسان کنید، احسان به چه معناست؟ از قول علامه طباطبایی (ره) ، مفسر بزرگ اسلام و جهان تشیع که بیست جلد تفسیر المیزان را نوشته است، عرض میکنم، ابتدا به روح و روان این شخصیت بزرگ یک صلوات بفرستید. خواهش میکنم این کلمه را حفظ کنید، ( احسان) یعنی کار خوبی را به شکل خوب انجام بدهید، گاهی وقتها کارهای ما خوب است اما شکل انجام آن کار خوب نیست، مانند صادرات ...گاهی تجار و بازرگانان ما محصول خوبی را صادر میکنند، ولی بستهبندی خوبی ندارد، مثلا زعفران خراسان را زمانی در یک گونی میریختند و آن گونی را به اسپانیا میفرستادند و اسپانیا آن گونی را نیم گرم، نیم گرم به اندازه قیمت آن زعفران بستهبندی به نام خودش صادر میکرد، اشکال کار ما چه بود؟ شکل صادر کردن بود، « وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا»، به پدر و مادر خود احسان کنید، مثلا مریض هستند و به دکتر میخواهد بروند، میتوانیم زنگ بزنیم تا ماشینی او را ببرد، اما نه ... اگر خودم او را با احترام و با صبوری ببرم ، احسان کرده ام ، چرا که این شکل کار بسیار مهم است، البته که خود کار هم بسیار مهم است.
در چهارجای قرآن این آیه آمده است، در تمام این آیات هم لفظ والدین کنار خدا آمده است، خداوند ابتدا فرمود: « أَلّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا»، جز خدا را نپرستید و بعد احسان به پدر و مادر را بیان کرده است، امام رضا علیهالسلام به ما یاد داده است، ای شیعیان ما، زمانی که قرآن میخوانید دقت کنید که چه موضوعی کنار چه موضوعی نشسته است، و بعد امام رضا علیهالسلام این مثال را زدند که ببینید احسان به والدین کنار توحید آمده است، یعنی بسیار اهمیت دارد.
جوانهای مکّه به پیامبر اسلام زودتر از پدران و مادرانشان ایمان آوردند، زمانی که مسلمان شدند این آیهها نازل شدند. به نظر شما به کدام پدر و مادر باید احسان کرد؟ پدر و مادر مسلمان یا پدر و مادر مشرک ؟ البته که هر دو ... جوانهای مسلمان با پدر و مادرشان با احترام و محبت و با سلیقه رفتار میکردند، پدر و مادرها زمانی که این رفتارها را میدیدند با خود میگفتند: « عجب!! چه دین خوبی، پدر و مادر را کنار خداوند گذاشته است. »
یک سوال دیگر، به پدر و مادر احسان کنیم یعنی به پدر و مادری که خوب است یا پدر و مادری که بد است هم باید احسان کرد ؟ هر دو .... چه پدر و مادر صالح ، چه پدر و مادر ناصالح ، به هر دو باید احسان کرد، حالا جوانی میگوید : « این پدر و مادرم زود عصبانی میشود، مادرم حرف رکیک میزند، اینها وظایفشان را نسبت به من انجام ندادهاند »، عیبی ندارد، وظیفه شمای فرزند این است که به پدر و مادرت احسان کنی. سوال سوم، به پدر باید بیشتر محبت کرد یا مادر؟ بله مادر .... در چهار جای قرآن در رابطه با والدین صحبت کرده است، امّا در یک جای قرآن در یک خط ویژه در سوره احقاف در رابطه با مادر سخن گفته است، « وَوَصّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ» ( سوره احقاف – آیه 15 )، چرا ؟ به دلیل دو خصلت بارداری و شیردهی که مادر دارد، در قرآن چنین سفارش شده است.
یک سوال قرآنی از پیغمبر پرسیدند: « یا رسول الله ؛ این دو نفری که در قرآن سفارش شدهاند، به کدامیک از آن دو نفر بیشتر احسان کنیم؟ » پیغمبر فرمود : « بدون آنکه از پدر غافل شوید، بیشتر و زودتر به مادر محبت کنید. » سوال دیگر ؛ باید به پدر و مادر احسان کرد، آیا منظور پدر و مادری است که زنده هستند یا پدر و مادری که از دنیا رفتند؟ قیدی ندارد، منظور هر دو است. شخصی از امام محمد باقر علیهالسلام پرسید: « پدر و مادرم از دنیا رفتهاند، آیا باز هم بر من حقی دارند؟ » امام فرمود: « بله » ...« یعنی ممکن است آن دنیا از من اعلام نارضایتی کنند؟ » امام باز فرمودند: « بله» « برای آنها چکار کنم؟ » امام فرمودند: « قرآن بخوان، صدقه بده، نماز بخوان، هر کار خیری که به قصد آنها انجام میدهید به آنها میرسد. » روایت داریم هر کار خیری را که به نیّت اموات انجام میدهید به صورت یک شیشه عطر درمیآید در حالیکه نام شما بر روی آن نوشته شدهاست به دست آن فوت شده میدهند و آن فرد میفهمد که چه کسی برایش آن کار خیر را فرستاده است.
باز در روایات داریم، شبهای جمعه اموات دور هم جمع میشوند، قبل از آنکه دور هم جمع شوند، میآیند و روی دیوار خانهشان مینشینند و نگاه میکنند که آیا بازماندگان، همسر، خواهر، برادر ... کاری برای آنها انجام میدهند؟ بعضی از آنها با حسرت و دست خالی برمیگردند، مخصوصا شب جمعه، صبح جمعه برای آنها هدایایی بفرستیم، بسیار خوب ؛ الان که یادمان هست دعایی کنیم، خداوندا برای گذشتگان، شهیدان عزیز، علمایی که ما را هدایت کردهاند، مخصوصا والدین این جمع رحمتت را سرازیر بفرما. ما امشب آمدهایم زیارت امامزادگان، ثواب این زیارت را به روح آنها برسان.
«وَبِالْوَالِدَيْنِ»، (ب) به چه معناست؟ معمولا در زبان فارسی همان (به) معنا میشود، ولی چند جور (ب) در زبان عربی داریم، یک (باء الصاق) هست، الصاق به معنای چسباندن است، خدمتی که ما به پدر و مادر میکنیم، «بِالْوَالِدَيْنِ»، یعنی باید چسبیده و بدون واسطه باشد، یک گونی برنج را برایش ببر نه اینکه خودت بفرستی، خودت به حمام ببر، خودت رانندگی کن، خودت به بیمارستان ببر، «وَبِالْوَالِدَيْنِ»، او ببیند که برایش عرق میریزی، کیف کند که چه بچههایی تربیت کردم، از امام صادق علیهالسلام پرسید: « هر دری را میزنم با در بسته روبهرو میشوم، گره به کارم افتاده است . » امام پرسیدند: « مادر یا پدر داری؟ آنها پیش خدا خیلی عزیزاند، برو به آنها بگو و از خدا کمک بخواه» ، گفت: « نه ندارم، نه پدر و نه مادر » امام صادق علیهالسلام فرمودند: « وضو بگیر و به سر قبر آنها برو، دو رکعت نماز بخوان، دستهایت را به سمت آسمان بگیر و توسل کن، بگو به حق پدرم، به حق مادرم کمکم کن. » توسل به چه معناست؟ یعنی وسیله آوردن در پیشگاه خدا، این را چه کسی گفته است؟ خود خدا ... در کجا گفته است؟ آیه 35 سوره مبارکه مائده، «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ»، « وَ ابْتَغُوا»، یعنی پیدا کنید، برای تقرب به سوی خدا ، وسیله را پیدا کنید. از پیغمبر پرسیدند: « ای پیغمبر خدا، منظور از وسیله که در این آیه آمده است، چیست؟» پیغمبر فرمودند: « منظور این کتاب (قرآن) است، قرآن وسیله است. » ما شبهای احیاء چه میکنیم؟ ابتدا این کتاب را رو به روی صورتمان باز میکنیم و سپس روی سرمان میگیریم، به این توسل میگویند. دوباره پرسیدند : « یا رسولالله جز قرآن وسیله دیگر چیست؟ » فرمودند: « من وسیله هستم، علی علیهالسلام، فاطمه سلاماللهعلیها، حسن علیهالسلام، حسین علیهالسلام وسیله هستند، مسجد، پدر ومادر، شهدا، مومنین وسیله هستند. »
مثلا همین امامزادگانی که ما در کنارشان هستیم، خدایا به حق سیدالکریم علیه السلام گره از کار ما باز کن. به حق فاطمه بنت اسد سلام الله علیها که چنین فرزندی به جامعه بشری عرضه داشت، خدایا گره از کار ما باز کن، زن و شوهرهایی که فرزندی ندارند، خدایا به حق مولود روز شنبه فرزندانی سالم و صالح مرحمت بفرما.
پدر و مادر چند جور هستند، پدر و مادرهای جوان، پدر و مادرهای پیر ... به کدام باید بیشتر احسان کنیم؟ « إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا» ( سوره اسراء – آیه 23 ) ، اگر یکی از آنها یا هر دو پیر شدند، باید توجه بیشتر به آنها کرد، پیرها ویژگیهایی دارند، کم حوصله و فراموشکار، پرتوقع و دلشکسته میشوند، این ما هستیم که باید حوصله به خرج بدهیم، اگر پدر و مادرهایتان به سن پیری رسیدند، « فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ»، یعنی بیاحترامی نکنید،« أُفّ» کمترین بیاحترامی در زبان عربی است، به زبان فارسی بخواهیم بگوییم، میشود (اَه) نه، نه ... این کلمه را نگو. « وَلَا تَنْهَرْهُمَا»، از خانهات بیرونش نکن ، نگو به آسایشگاه برو . « وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا»، با آنها احترامآمیز سخن بگویید. مثلا میگوید: « این پدر ما، پدرمان را درآورده است!! » دو روز پیش به او زنگ زدهام ، میگوید دو ماه است که به ما زنگ نزدی، عیبی ندارد ، طبع پیری همین است ، یادش میرود ، شما نباید ناراحت شوی ، نباید دلخور شوی، مثلا میگوید : « همین ده روز پیش به حسابش پول واریز کردم، میگوید شش ماه است که به من پول ندادهای » ، نباید عصبانی شوی، نباید کلمه تندی بگویی، حاجآقا قرائتی، استاد بنده، پیشنهادش این است، الان که خانهسازیهای انبوه داریم، مثلا 100 دستگاه، 200 دستگاه خانه میسازند و مکانهایی را در همانجاها مثل سالنی میسازند که اگر عزایی، عروسی یا میهمانی داشتند آنجا بتوانند مراسم بگیرند، حاجآقا قرائتی پیشنهادش این است، حالا که شما 200 واحد دستگاه میسازی، 220 واحد بساز، 20 تای آن را برای سالمندان بساز، سالمندانی که فرزندانشان در همین مجتمع زندگی میکنند، ولی این پدر یا مادر پیر نمیتوانند با آنها زندگی کنند، در همین مجتمع بتوانند کنار آنها زندگی کنند.
« وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ» ( سوره اسراء – آیه 24 ) ، «جَنَاحَ» یعنی بال، پرندگان بال دارند، میفرماید: « بالهای فروتنی را از روی محبت نه رودربایستی مقابل پدر و مادر بیفکن. » چند چیز را تا الان از آیات یاد گرفتیم.
- به پدر و مادر احسان کنید.
- به پدر و مادر احترام کنید.
- به پدر و مادر تواضع کنید.
مثلا شما مهندس هستید و پدرتان شش کلاس سواد دارد، بد است باد به غبغب بیندازیم که من مهندس پتروشیمی هستم، من دکتر هستم، من فوق لیسانس هستم، با پدرش آمده است ولی او را معرفی نمیکند. چه خبرت است؟ هرچه که هستی، فرزند این پدر، فرزند این مادر هستی.
عید غدیر خم جمعی در جماران به دیدن امام خمینی (ره) رفته بودند. وزیری هم در آن جمع بود که برای صحبت کردن نوبت به او رسید، عید را به امام تبریک عرض کرد و گفت : « این فرد هم پدرم هست » ، امام گفت: « پس چرا جلوتر از پدر راه میروی ؟ وزیر هستی که باش!! » خود حضرت امام ، در 12 بهمن ماه ، از هواپیما پیاده شد، در فرودگاه مهرآباد، برادر بزرگ ایشان هم به استقبال آمدند ، حالا این دو برادر میخواهند وارد سالن شوند و ملّت ایران هم منتظرند، ایشان فرمودند: « برادر بزرگتر همانند پدر است. من مسلمانم، مسلمان باید سبک زندگیش اسلامی باشد. »
با خدا باش و پادشاهی کن .... بیخدا باش و هرچه خواهی کن
ما وظیفهمان پدر داری و مادر داری است، وظیفهمان این است. « وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ»، از روی عشق در برابر پدر و مادر تواضع کن. « وَقُلْ»، و بگو ، « رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا»، امام زینالعابدین علیهالسلام این آیه را در دعای ابوحمزه ثمالی گنجانده است، خوب است این دعا را در قنوت نمازهایمان بخوانیم. ( اَللّـهُمَّ اغْفِرْ لي وَلِوالِدَي وَارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيراً اِجْزِهما بِالاْحسانِ اِحْساناً وَبِالسَّيئاتِ غُفْراناً)، یعنی خدایا همانگونه که این پدر، این مادر در کودکی به من محبت کرد، مرا تربیت کرد، به من عشق ورزید، حالا که پیر شده است، به من کمک کن تا من به آنها خدمت کنم. جملاتی که امام زینالعابدین علیهالسلام به این آیه اضافه کرده است به این معنی است، (اِجْزِهما) یعنی پاداش بده، اگر نیکوکاری کردند به آنها پاداش بده، پاداش آنها را زیاد کن، اگر گناهکار بودند، گناهانشان را بیامرز.
« رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمْ» ( سوره اسراء – آیه 25 ) خدا میداند که در دل شما چه میگذرد. بعضیها از پدر و مادرها خسته شدهاند، پدر و مادرها پیر شدند و همهاش مریض هستند، همهاش دکتر هستند، نمیتوانند حتی خود را کنترل کنند، خیلی سخت شده است، خدا از دل آن بچهها باخبر است، بعضی اوقات بدشان نمیآید که استغفرالله اتفاقی بیفتد، خدا از دل شما باخبر است، « إِنْ تَكُونُوا صَالِحِينَ»، اگر قصدهایتان خوب باشد هم خداوند میداند. « فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُورًا»، اگر از این فکرهای بد کردید هم توبه کنید، خداوند توبه کنندگان را میآمرزد.
سالار شهیدان حضرت امام حسین علیهالسلام این قصه را تعریف کرده است، علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار جلد 92، صفحه 262 این قصه را از قول امام حسین علیهالسلام نقل کرده است، امام حسین علیهالسلام میفرمایند: « شبی تاریک در خانه خدا، طواف میکردیم، جوانی را دیدم که بسیار جانسوز ناله میکند، پدرم مرا صدا زد: حسین جان، یک گناهکار پشیمان است، برو ببین چه مشکلی دارد؟ امام حسین علیهالسلام پیش جوان آمد و از او سوال کرد چه اتفاقی افتاده است؟ همه دلها را با این اشکها لرزاندی، جوان گفت: من قصه ای دارم، به پدرم خیلی بد کردم، من اهل گناه و بدی بودم، هرچه پدرم مرا نصیحت میکرد و اندرز میداد لجاجت میکردم، تا پولی را برای کار بدی پیدا کردم، میدانستم آن پول در کجای خانه است، پدرم نمیگذاشت آن پول را بردارم، برای همین کتکش زدم، انداختمش و پول را برداشتم و کار خودم را انجام دادم، پدرم مرا نفرین کرد، فلج شدم، آمدم پیش پدرم و گفتم: پدر من، درست است من آدم بدی هستم ولی من فرزند هستم آیا باید مرا نفرین کنی؟ پدرم گفت: خیلی دلم را شکستی، آمدم مکّه پرده خانه خدا را گرفتم و تو را نفرین کردم، گفتم: پدرجان، تو پدر هستی، حالا هرچه من بد، یک بار دیگر دعا کن تا من شفاء بگیرم، گفت نمیشود، تنها یک راه دارد، اسم مرا در کاروانی بنویس و من را به مکّه ببر، دوباره همان پرده خانه خدا را بگیرم و با همان حال دعا کنم، تا انشاءالله سلامتیت برگردد، من هم چنین کردم و دوتایی راهی مکّه شدیم، اما در راه حادثهای پیش آمد و پدرم از دنیا رفت، الان وضعم این است، امیرالمومنین فرمودند: یک دعایی است، پیغمبر به من یاد دادهاست ، اسم اعظم خداوند در این دعا هست، این را بخوان، شفاء پیدا میکنی، معلوم میشود آن فرد واقعا عذرخواه بوده است. جوان دعا را خواند و پیغمبر را در خواب دید، پیغمبر به بدن او دست کشید و از خواب بیدار شد، همه دیدند گریه میکند، فهمیدند که سالم شده است، اسم آن دعا چیست؟ دعای مشلول که در مفاتیح هست. »
آقایان، خانمها ما امشب گفتیم حضرت علی علیهالسلام و پیغمبر صلیاللهوعلیهوآلهوسلم پدر ما هستند، امام زمان عجلاللهتعالیفرجه، امام رضا علیهالسلام، امام صادق علیهالسلام پدران ما هستند، آیا از ما راضی هستند؟ همین امشب امامزادگان را واسطه قرار بدهیم، ای امام زمان عجاللهتعالیفرجه به ما اینطور گفتند که هفتهای دوبار پرونده اعمال ما به دست شما میرسد، ما شرمنده شما هستیم، ما به ظاهر، به شعار مسلمان هستیم، ولی شرمنده شما هستیم، ما را ببخش. ای پدر قرآنی ما برای ما دعا کن.
خدایا شب جمعه است، ماه رجب است و گناهان ما فراوان است، (الهی بحقّ محمدٍ و علیٍ و فاطمةَ و الحسنِ و الحسین و تِسعةِ المعصومین من ذریه الحسین، بدماء شُهَداءِنا و بِحَقِ اِمامِ زَمانِنا یاالله یا رَحمنُ یا رَحیم یا مُقَلِبَ القُلوب ثَبِت قُلوبَنا علی دینِک) خدایا در این شب عزیز ما را ببخش و بیامرز، گذشتگان را رحمت فرما، بر مقام شهیدان بیفزا، دعاهایی که میفرمایند به استجابت برسان، ما را اهل نیایش قرار بده، بیماران لباس عافیت بپوشان، امانتی را که امام و شهیدان به ما سپردند، به ما کمک کن به نسل بعد بسپاریم، رهبر عزیزمان، کشور عزیزمان، مردم عزیزمان را از هر گزندی مصون بدار، به روان پاک شهیدان صلواتی عنایت بفرمایید.
