بِسمِ اللهِ اَلرّحمنِ اَلرّحیم
سوره الفَجر
سوره فجر از سوره های مکّی می باشد، آیات آن کوتاه و تکان دهنده و هشدار دهنده است.
بعضی از مفسران این سوره را به چند بخش تقسیم کرده اند:
بخش اول: با سوگند هایی برای ستمگران و جباران شروع شده است.
بخش دوم: نگاهی به تاریخ فروپاشی و نابودی اقوام ستمگر در گذشته تاریخ، مثل قوم عاد و ثمود و فرعون کرده است.
بخش سوم: اشاره ای به امتحان الهی کرده است.
بخش چهارم: اشاره ای به روز قیامت و سرنوشت تبهکاران و جباران کرده است.
بخش پنجم: بخش پایانی این سوره؛ آیاتی است که به امام حسین علیه السلام به عنوان مصداق مؤمنان آرام اشاره کرده است.
امام صادق علیه السلام به مسلمانان فرمودند: «آیا سوره امام حسین علیه السلام را می شناسید؟» مسلمانان گفتند: «کدام سوره است؟»
امام فرمودند : «سوره فجر؛ به دلیل آیات آخر آن.»
خداوند با آهنگ ها و شکلهای مختلف با بندگانش سخن گفته است؛ یکی از این شکل ها قسم است؛ برای اینکه ما چیزی را جدی بگیریم.
بخش اول: قسم هایی کوتاه برای ترساندن
فجر یعنی شکافتن
آیه 1: قسم به سپیده دم
چون روشنایی روز، تاریکی شب را می شکافد، به طلوع صبح، فجر گفته شده است.
آیه 2: و قسم به شب های ده گانه
از نظر مبادی دینی زمان ها و مکانها با هم فرق دارند؛ بعضی از آنها مبارک و بعضی نحس هستند.
از ائمه علیهم السلام پرسیدند که شب های ده گانه چه شب هایی هستند؟
اول: ده شب آخر ماه رمضان که شب های قدر در آن قرار دارد.
دوم: ده شب اول ماه ذی الحجه که حاجیان مناسک حج را بجا می آورند.
سوم: ده شب اول ماه محرم که به قیام سالار شهیدان ختم می شود.
آیه 3: قسم به زوج و فرد
عدد ها دو جورند: زوج و فرد
بعضی ها معنا کرده اند که قسم به زوج و فرد یعنی این عالم با نظم آمیخته است و بعضی گفته اند زوج اشاره به مخلوقات و فرد اشاره به خداوند دارد که یکتاست؛ قسم به مخلوقات و قسم به خالق
بعضی دیگر این طور تفسیر کرده اند: قسم به آن دو رکعتی که در سحرگاهان (نماز شَفع) و قسم به آن نماز یک رکعتی سحرگاهان (نماز وَتر)
آیه 4: قسم به شب؛ وقتی که می رود و روز به جای آن می آید.
حِجر به معنی منع
در مسائل حقوقی بعضی ها محجورند؛ یعنی عقل آنها مانع می شود که دارایی خودشان را تصرف کنند.
(محجور یعنی ممنوع) (عاقل یعنی ذی حجر)
آیه 5: آیا به اندازه کافی برای عاقل ها در این نشانه های خدا قسم وجود دارد؟ بله؛ همه نشانه های خداست.
امامان ما علیهم السلام در تفسیر این سوره، فجر را تشبیه به انقلاب ها کرده اند.
اولین انقلاب، ظهور پیامبراسلام (ص) است؛ مؤمنانی که فعالیت می کنند و تاریکی جهالت و ظلم و خرافات را از بین می برند و حکومت جدیدی به وجود می آورند.
بعضی سوره فجر را به قیام سرخ امام حسین علیه السلام معنی کرده اند؛ او با ظلم بنی امیه مبارزه کرد؛ گر چه خودش و یارانش شهید شدند، اما تاریخ را بیدار کردند.
بعضی تفسیر کرده اند به قیام بقیه الله اعظم حضرت مهدی (عج)؛ امام مهدی (عج) که تاریکی ظلم و جور را می شکافند و روزی می رسد که مردم دنیا هم زمان سخنان ایشان را در حالی که به کعبه تکیه زده اند، می شنوند.
مفسرانی مثل آقای مکارم شیرازی گفته اند: «هر انقلابی که در جهان رخ بدهد و پرچمداران آن مؤمنان باشند، می توان به سوره فجر اطلاق کرد.
بخش دوم: نگاهی به تاریخ فروپاشی و نابودی اقوام ستمگر
آیه 6: آیا نمی دانی پروردگار تو با قوم عاد و ثمود و فرعون چه کرد؟
قوم عاد در سرزمینی به نام احقاف زندگی می کردند و پیامبری به نام حضرت هود علیه السلام داشتند.
قوم ثمود پیامبری به نام حضرت صالح علیه السلام داشتند.
قوم فرعون پیامبری به نام حضرت موسی بن عمران علیه السلام داشتند.
این سه قوم از نظر سرمایه، دارای تمدن بودند، ولی از نظر اخلاق انسانی در سطح پائینی قرار داشتند.
قوم عاد در جنوب عربستان سکونت داشتند.
قوم ثمود در شمال عربستان سکونت داشتند.
قوم فرعون نیز در مصر سکونت داشتند.
آیه 7: قوم عاد یک شهر بزرگی داشتند که برج های بلندی داشت و اسم شهرشان اِرَم بود.
آیه8: یک شهری که مثل آن شهر در دنیا نبود.
بالواد؛ یعنی کوه پایه ای جابوا؛ یعنی برش می دادند.
آیه 9: قوم ثمود در یک منطقه کوهستانی زندگی می کردند، سنگ ها و صخره های بزرگ را برش می دادند و با آنها خانه می ساختند.
( الاُوتاد یعنی میخ ها ) و به معنی کوبیدن میخ چادرهای لشگریان بسیار می باشد.
آیه 10: و قوم فرعون صاحب لشگریان بزرگ بوده و شکنجه گران بدی داشت.
فرعون حتی به همسرش آسیه نیز رحم نکرد و وقتی فهمید او متدین شده است، به او گفت که از این کار دست بردارد و وقتی او این کار را نکرد، او را به چهار میخ کشید؛ ( یعنی با میخ دست و پای او را به زمین کوبید.)
آیه 11: این ها در شهر ها و کشورها طغیان کردند.
آیه 12: فساد را به نهایت رساندند و مردم را در فقر نگه می داشتند و خودشان در رفاه زندگی می کردند.
سَوط یعنی تازیانه
آیه 13: خداوند بر این سه قوم تازیانه خود را نواخت و آنها را عذاب کرد.
قوم عاد با تندباد های سوزان و قوم ثمود با عذابی دردناک و قوم فرعون را با آب دریا از بین برد.
بخش سوم: اشاره به امتحانات الهی
آیه 14: خدا در کمین جباران و ظالمان است.
آیه 15: انسان اگر جهان بینی و عقیده درست نداشته باشد، به بیراهه می رود، آدم ها وقتی خدا به آنها نعمت می دهد، به بیراهه رفته و می گویند که خداوند ما را بزرگ داشته است.
آیه 16: خداوند بر بعضی تنگ می گیرد و آنها می گویند که خدا به ما اهانت کرده است و این اشتباه است.
دادن و ندادن نعمت و روزی برای امتحان ما است.
آیه 17: شما در چند امتحان مردود شده اید؛ یتیمان را اکرام نمی کنید.
آیه 18: دست بیچارگان و مساکین را نمی گیرید.
آیه 19: ارث ها را از حلال و حرام با هم انجام می دهید و بخور بخور راه انداخته اید و مال پرست شده اید و حساب و کتاب از دستتان رفته است.
آیه 20: و مال و ثروت را بسیار دوست دارید و بخاطر آن گناهان زیادی مرتکب شده اید.
بخش چهارم : اشاره ای به روز قیامت و سرنوشت تبهکاران و جبّاران
آیه 21: وقتی کوه ها به هم می خورند و این کره خاکی از بین می رود.
آیه 22: فرمان پروردگارت فرا می رسد و فرشتگان صف به صف می آیند.
آیه 23: جهنم را می آورند، روز قیامت به پا می شود تا این انسان بیدار شود.
آیه 24: می گویند که کاشکی برای زندگی آخرتم یک چیزی می اندوختم.
آیه 25: روز قیامت یک جوری خدا عذاب می کند که در طول تاریخ کسی را اینگونه عذاب نکرده است.
آیه 26: یک جوری خدا مجرمان را به بند می کشد که احدی تا به حال به بند کشیده نشده است و این وضع تبهکاران است.
بخش پنجم : آیاتی است که امام حسین علیه السلام را به عنوان مصداق مؤمنان آرام معرفی می کند.
و مؤمنانی نیز هم در قیامت آرامند که مصداقش سالار شهیدان، امام حسین علیه السلام است.
آیه 27: ای نفس آرام
آیه 28: بازگرد به سوی پروردگارت؛ در حالی که هم تو ازخدا راضی هستی و هم خدا از تو راضی است.
آیه 29: پس در جمع بندگانم وارد شو.
آیه 30: و به بهشت برینم وارد شو.
