انگيزه ازدواج پيامبر اكرم (ص) با خديجه (س) از نگاه چند روايت

rate

انگيزه ازدواج پيامبر اكرم (ص) با خديجه (س) از نگاه چند روايت

۱۳۹۶/۰۳/۱۰0 دیدگاه7502 مشاهده

عموماً نوشته‏ اند ماجراى اين ازدواج ميمون و مبارك از اينجاشروع شد كه بنا به پيشنهاد جناب ابو طالب،يا درخواست‏ خديجه ،رسول خدا«ص‏»بصورت اجير يا بعنوان مضاربه براى خديجه به‏سفرى تجارتى اقدام كرد،و بخاطر سود فراوانى كه در اثر تدبير ودرايت آن حضرت از اين سفر نصيب خديجه شد آن بانوى مكرمه‏ علاقمند به اين وصلت گرديد و مقدمات اين ازدواج فراهم شد...
كه البته اصل داستان و پاره‏اى از خصوصياتى كه در آن ذكر شده‏مورد نقد و بررسى است كه بعدا خواهيم گفت.
و از پاره‏اى روايات ديگر نيز استفاده مى‏شود كه اين علاقه‏و اشتياق پيش از آن سفر تجارتى در دل خديجه پيدا شده بودو جريان سفر مزبور،بر فرض صحت،به اين عشق و علاقه كمك‏ كرد.
ابن شهر آشوب‏«ره‏»در كتاب مناقب خود روايت كرده كه‏ در روز عيدى زنان قريش در مسجد گرد هم جمع شده بودند كه‏ مردى يهودى در برابر آنها آمده و گفت:«ليوشك ان يبعث فيكن نبى فايكن استطاعت ان تكون له ارضايطاها فلتفعل‏».
-نزديك است در ميان شما پيامبرى برانگيخته شود پس‏هر يك از شما زنان كه بتواند زمين خوبى براى گام زدن او باشدحتما اينكار را بكند...
زنان قريش در برابر اين گستاخى و جسارتى كه به آنها كرده‏ بود او را با مشتهاى سنگريزه از نزد خود راندند ولى اين گفتار مرد يهودى بارقه‏ اى در دل خديجه كه در جمع آن زنان حضور داشت‏ ايجاد كرد و محبتى از پيامبر گرامى اسلام در قلب او جايگيرساخت... (1)
البته بايد براى توضيح بيشتر اين مطلب را به اين حديث اضافه‏ كرد كه طبق روايات پسر عموى خديجه يعنى ورقة بن نوفل نيزكه از اديان آسمانى و انبياء الهى اطلاعاتى داشت و كتابهائى رادر اين زمينه خوانده بود خبرهائى از ظهور آنحضرت داده بود،و درپاره‏اى از اوقات آن روايات را بر آنحضرت منطبق مى ‏دانست...
بشرحى كه در داستان سفر تجارتى رسول خدا«ص‏»خواهد آمدو همچنين روايات و خبرها و پيشگوئيهاى ديگرى كه در اثر آن خبرها خديجه در حد زيادى اميدوار شده بود كه آن پيامبر مبعوث‏ محمد«ص‏»خواهد بود،و البته جريان آن مسافرت نيز كه نقل‏ شده ممكن است‏به اين علاقه و اميد كمك كرده باشد...
و اما داستان سفر تجارتى رسول خدا«ص‏»براى خديجه به‏ اجمال و تفصيل نقل شده و در كتابهاى شيعه و اهل سنت روايت‏ شده:
سفر تجارتى رسول خدا«ص‏»براى خديجه:
نوشته‏ اند روزى كه رسول خدا«ص‏»عازم سفر شام‏و تجارت براى خديجه گرديد،و هنگامى كه مى‏خواستند حركت‏ كنند خديجه غلام خود«ميسرة‏»را نيز همراه آنحضرت روانه كردو بدو دستور داد همه جا از محمد «ص‏» فرمانبردارى كند و خلاف دستور او رفتارى نكند.
عموهاى رسول خدا «ص‏» و بخصوص ابوطالب نيز در وقت‏ حركت ‏بنزد كاروانيان آمده و سفارش ان حضرت را به اهل كاروان‏ كردند و بدين ترتيب كاروان بقصد شام حركت كرد و مردمى كه‏ براى بدرقه رفته بودند بخانه‏ هاى خود بازگشتند.
وجود ميمون و با بركت رسول خدا«ص‏»كه بهر كجا قدم ميگذارد بركت و فراخى نعمت را با خود بدانجا ارمغان مى ‏برد موجب شد كه اينبار نيز كاروان مكه مانند چند سال قبل،ازآسايش و سود بيشترى برخوردار گردد و آن تعب و رنج و مشقتهاى‏ سفرهاى پيش را نبيند،و از اينرو زودتر از معمول بحدود شام‏ رسيدند.
مورخين عموما نوشته ‏اند:هنگامى كه رسول خدا«ص‏»بنزديكى شام-يا همان شهر بصرى-رسيد از كنار صومعه‏ اى عبوركرد و در زير درختى كه در آن نزديكى بود فرود آمده و نشست.
صومعه مزبور از راهبى بود كه‏«نسطورا»نام داشت،و با«ميسرة‏»كه در سفرهاى قبل از آنجا عبور ميكرد آشنائى پيدا كرده‏ بود.
«نسطورا»از بالاى صومعه خود قطعه ابرى را مشاهده كرده ‏بود كه بالاى سر كاروانيان سايه افكنده و هم چنان پيش رفت‏ تا بالاى سر آن درختى كه محمد«ص‏»پاى آن منزل كرد ايستاد.
ميسرة كه بدستور بانوى خود همه جا همراه رسول خدا«ص‏»بود،و از آنحضرت جدا نمى ‏شد ناگهان صداى نسطورا را شنيد كه‏ او را بنام صدا ميزند!
ميسرة برگشت و پاسخ داده گفت:«بله‏»!
نسطورا-اين مردى كه پاى درخت فرود آمده كيست؟
ميسرة-مردى از قريش و از اهل مكه است! نسطورا بميسرة گفت:بخدا سوگند زير اين درخت جز پيغمبرفرود نيايد،و سپس سفارش آنحضرت را به ميسرة و كاروانيان‏ كرد و از نبوت آنحضرت در آينده خبرهائى داد.
كار خريد و فروش و مبادله اجناس كاروانيان بپايان رسيدو آماده مراجعت ‏به مكه شدند،ميسرة در راه كه بسوى مكه‏ مى‏ آمدند حساب كرد و ديد سود بسيارى در اين سفر عائد خديجه‏ شده از اينرو بنزد رسولخدا «ص‏» آمده گفت:ما سالها است‏براى‏ خديجه تجارت مى‏ كنيم و در هيچ سفرى اين اندازه سود نبرده‏ايم،و از اينرو بسيار خوشحال بود و انتظار ميكشيد هر چه زودتر بمكه‏ برسند و خود را بخديجه رسانده و اين مژده را به او بدهد.
و چون به پشت مكه و وادى‏«مر الظهران‏»رسيدند بنزد رسول خدا آمده گفت:خوب است‏شما جلوتر از كاروان بمكه‏ برويد و جريان مسافرت و سود بسيار اين تجارت را به اطلاع‏ خديجه برسانيد!
نزديك ظهر بود و خديجه در آن ساعت در غرفه‏ اى كه مشرف‏ بر كوچه‏ هاى مكه بود نشسته بود ناگاه سوارى را ديد كه از دور بسمت‏ خانه او مى‏ آيد و لكه ابرى بالاى سر او است و چنان است‏كه پيوسته بدنبال او حركت مى‏ كند و او را سايبانى مى‏ نمايد.
سوار نزديك شد و چون بدر خانه خديجه رسيد و پياده شد ديد محمد«ص‏»است كه از سفر تجارت باز مى‏ گردد.
خديجه مشتاقانه او را بخانه درآورد و حضرت با بيان شيرين‏و سخنان دلنشين خود جريان مسافرت و سود بسيارى را كه عائدخديجه شده بود شرح داد و خديجه محو گفتار آنحضرت شده بودو پيوسته در فكر آن لكه ابر بود و چون سخنان رسول خدا«ص‏»تمام شد پرسيد:
-ميسرة كجاست؟
-فرمود:بدنبال ما او هم خواهد آمد.
خديجه:كه مى ‏خواست‏به بيند آيا آن ابر براى سايبانى اودوباره مي آيد يا نه.گفت:خوبست ‏بنزد او بروى و با هم بازگرديد!
و چون حضرت از خانه بيرون رفت‏ خديجه بهمان غرفه رفت‏و بتماشا ايستاد و با كمال تعجب مشاهده كرد كه همان ابر آمدو بالاى سر آنحضرت سايه افكند تا از نظر پنهان گرديد.
بدنبال اين ماجرا ميسرة هم از راه رسيد و جريان مسافرت‏ و آنچه را ديده و از نسطوراى راهب شنيده بود براى خديجه شرح‏داد و با مشاهدات قبلى خديجه و چيزهائى كه از مرد يهودى ‏شنيده بود او را مشتاق ازدواج با رسول خدا«ص‏»كرد و شوق‏ همسرى آن حضرت را به سر او انداخت.
خديجه بعنوان اجرت چهار شتر به رسول خدا داد ميسره را نيز بخاطر مژده‏ اى كه به او داده بود آزاد كرد و آنگاه بنزد ورقة بن نوفل‏كه پسر عموى خديجه بود و بدين مسيح زندگى ميكرد و مطالعات ‏زيادى در كتابهاى دينى داشت رفت و داستان مسافرت‏ محمد«ص‏»را بشام و آنچه را ديده و شنيده بود همه را براى‏ او تعريف كرد.
سخنان خديجه كه تمام شد ورقة بن نوفل بدو گفت:اى‏ خديجه اگر آنچه را گفتى راست‏ باشد بدانكه محمد پيامبرا ين‏امت‏ خواهد بود،و من هم از روى اطلاعاتى كه بدست آورده ‏ام‏ منتظر ظهور چنين پيغمبرى هستم و ميدانم كه اين امت را پيامبرى ‏است كه اكنون زمان ظهور و آمدن او است.
اين جريانات كه بفاصله كمى براى خديجه پيش آمده بود اورا بيش از پيش مشتاق همسرى با محمد«ص‏»كرد و با اينكه‏ بزرگان قريش آرزوى همسرى او را داشتند و بخواستگارانى كه‏ فرستاده بودند پاسخ منفى داده و همه را رد كرده بود در صدد برآمد تا بوسيله‏ اى علاقه خود را به ازدواج با محمد«ص‏»باطلاع‏ آن حضرت برساند،و از اينرو بدنبال‏«نفيسه‏»-دختر«منية‏»كه‏يكى از زنان قريش و دوستان خديجه بود-فرستاد و بطورخصوصى درد دل خود را به او گفت و از او خواست تا نزدمحمد«ص‏»برود و هرگونه كه خود صلاح ميداند موضوع را بآن حضرت بگويد.
نفيسه بنزد محمد«ص‏»آمد و به آنحضرت عرض كرد:
-اى محمد چرا زن نمى‏ گيرى؟
حضرت پاسخ داد:
-چيزى ندارم كه به كمك آن زن بگيرم!
نفيسه گفت:
اگر من اشكال كار را برطرف كنم و زنى مال دار و زيبااز خانواده‏ اى شريف و اصيل براى تو پيدا كنم حاضر به ازدواج‏ هستى؟
فرمود:از كجا چنين زنى مى ‏توانم پيدا كنم؟
گفت:من اينكار را خواهم كرد و خديجه را براى اينكار آماده‏ مى‏ كنم سپس بنزد خديجه آمد و جريان را گفت و قرار شدترتيب كار را بدهند.
موضوع از صورت خصوصى بيرون آمد و به اطلاع عموهاى ‏رسول خدا «ص‏» و عموى خديجه عمرو بن اسد و ديگر نزديكان رسيدو ترتيب مجلس خواستگارى و عقد داده شد.
و در پاره‏اى از نقل‏ها مانند روايت ابن اسحاق در سيره نامى از«نفيسه‏»و وساطت او در اينباره ذكر نشده،و پيشنهاد آن پس از اين سفر،از طرف خود خديجه و بدون واسطه نقل گرديده،و عبارت سيره اينگونه است:
«...و كانت‏خديجه امراة حازمة شريفة لبيبة،مع مااراد الله بها من كرامته،فلما اخبرها ميسرة بما اخبرها به‏بعثت الى رسول الله صلى الله عليه و سلم،فقالت له-فيمايزعمون-يابن عم:انى قد رغبت فيك لقرابتك،وسطتك في‏قومك،و امانتك و حسن خلقك و صدق حديثك،ثم عرضت‏عليه نفسها،و كانت‏ خديجه يومئذ اوسط نساء قريش نسباو اعظمهن شرفا،و اكثرهن مالا،كل قومها كان حريصاعلى ذلك منها لو يقدر عليه‏» (2) يعنى:خديجه زنى دور انديش و شريف و خردمند بود، گذشته ‏از آنكه خداى سبحان نيز اراده بزرگوارى آنزن را فرموده بود،و بدين جهت‏بود كه چون ميسرة آن گزارش را بدو داد بنزد رسول‏ خدا«ص‏»فرستاد و چنانچه گفته‏ اند پيغام داد كه اى عموزاده:
من بخاطر خويشاوندى و شرافت‏ خانوادگى شما و امانت و حسن‏خلق و راستگوئى كه در شخص شما وجود دارد به ازدواج با شماعلاقمند شده ‏ام..و بدين ترتيب خود را بر آنحضرت عرضه‏ داشت،و خديجه در آنروز از نظر نسب در ميان زنان قريش از ديگران برتر و شرافتمندتر و از نظر ثروت ثروتمندتر بود،و همه ‏مردان مكه علاقمند به ازدواج با او بودند...
كه البته اين روايت‏ با نقلهاى ديگر قابل جمع است كه‏ در آغاز براى استمزاج و نظر خواهى نفيسه را نزد آن حضرت فرستاده، و پس از جلب رضايت رسول خدا«ص‏»خود او مستقيما پيشنهادازدواج را داده باشد،چنانچه برخى گفته‏ اند.
و اين بود اصل داستان و دنباله آن تا مراسم مجلس عقد،ولى ‏تذكر چند مطلب بعنوان نقد و بررسى در اين داستان لازم است:
نقد و بررسى اين داستان:1-نخستين مطلبى كه مورد بحث واقع شده،صحت و سقم ا‏صل اين داستان و اثبات وقوع آن از نظر تاريخى است،زيرا اين‏داستان نيز همانند داستان سفر قبلى رسول خدا«ص‏»بهمراه ‏ابوطالب مورد خدشه و ترديد است و روايت متقن و مسندى دراينباره بدست ما نرسيده جز همان رواياتى كه يا بدون سند و يابصورت مرفوع از ابن اسحاق و جابر و خزيمه نقل شده كه از نظرحديث‏شناسان چندان اعتبارى ندارد،چنانچه بر اهل فن پوشيده ‏نيست،و همان خدشه‏ هائى كه در حديث‏به حيراى راهب و سفرقبلى رسول خدا«ص‏»بود در اينجا نيز وجود دارد،و خلاصه اين داستان در حديث معتبرى نقل نشده...
2-در عموم اين روايات اين جمله به چشم مى‏ خورد كه ‏خديجه رسول خدا«ص‏»را اجير كرد...و همين ماجرا سبب اين‏ازدواج گرديد در صورتى كه در حديث ديگرى كه از عمار بن ياسرنقل شده و يعقوبى در تاريخ خود آنرا روايت نموده، عمار بن ياسرگويد:داستان ازدواج ربطى به سفر رسول خدا«ص‏»و اجيرشدن آنحضرت براى خديجه نداشته،و اساسا رسول خدا«ص‏»در طول زندگى خود نه اجير خديجه و نه اجير احدى از مردم ديگرنشد...
و روايت عمار بن ياسر اينگونه است كه مى ‏گويد:
«انا اعلم بتزويج رسول الله‏«ص‏»خديجه بنت‏خويلد،كنت‏صديقا له فانا لنمشى يوما بين الصفا و المروه اذ بخديجه نت‏خويلدو اختها هاله،فلما رات رسول الله‏«ص‏»جائتنى هاله اختها،فقالت:
يا عمار ما لصاحبك حاجه في خديجة؟قلت:و الله ما ادرى!فرجعت‏فذكرت ذلك له،فقال:ارجع فواضعها وعدها يوما تاتيها... »
يعنى-من از داستان ازدواج رسول خدا«ص‏»با خديجه دخترخويلد آگاه‏ ترم من كه با آن حضرت دوست نزديك بودم روزى ‏به همراه رسول خدا ميان صفا و مروه مى ‏رفتيم كه ناگهان خديجه‏ و خواهرش هاله پديدار شدند،و چون خديجه رسول خدا«ص‏» را ديدار كرد خواهرش هاله بنزد من آمد و گفت:
اى عمار دوست تو را در خديجه نيازى نيست؟(و علاقه به‏ازدواج با او ندارد؟)
گفتم:بخدا سوگند اطلاعى ندارم.و پس از اين گفتگوبازگشته و مطلب را براى آنحضرت باز گفتم،رسول خدا«ص‏»فرمود: برگرد و(براى گفتگو در اينباره)با او وعده ديدارى را درروزى قرار بگذار تا نزد او برويم...
و در پايان اين روايت اينگونه است كه مى ‏گويد:
«...و انه ما كان مما يقول الناس انها استاجرته بشى‏ء و لا كان‏اجيرا لاحد قط‏»يعنى:جريان اينگونه كه مردم مى ‏گويند نبود و خديجه رسول‏ خدا«ص‏»را براى كارى اجير نكرد،و آنحضرت هيچگاه اجيركسى نشد.
و البته اين روايت هم در بى ‏اعتبارى همانند روايات قبلى‏ است،و يعقوبى نيز آن را به اين صورت نقل كرده كه‏«روى‏ بعضهم عن عمار بن ياسر...»
و در متن روايت هم جمله ‏اى هست كه قابل خدشه است ولى مى‏ تواند آن روايات كم اعتبار قبلى را نيز كم اعتبارتر كندو موجب ترديد بيشترى در صحت آنها گردد...
مگر آنكه كسى پاسخ دهد كه كارگرى رسول خدا«ص‏»براى خديجه بصورت مضاربه و شركت در سود حاصله بوده نه‏اجاره اصطلاحى،چنانچه در برخى از روايات نيز بدان تصريح‏شده مانند روايت كشف الغمه كه در بحار الانوار نقل شده‏و عبارت آن چنين است:
«...كانت‏خديجه بنت‏خويلد امراة تاجرة ذات شرف و مال‏تستاجر الرجال في مالها،و تضاربهم اياه بشي‏ء تجعله لهم‏منه...» (3) و عبارت سيره ابن هشام نيز بدون كم و زياد همين گونه‏ است (4) كه از اين عبارت مى‏ توان استفاده كرد كه تعبير به‏«اجير»و«استيجار»نيز در روايات ديگر ممكن است‏ بهمين‏ معناى مضاربه باشد و به اصطلاح تسامحى از اين نظر درعبارت شده باشد...
3-چنانچه از روايات قبلى و همين روايت عمار بن ياسراستفاده شد بر فرض صحت اصل داستان،ارتباط آن با ازدواج خديجه و آن حضرت نيز ثابت نشده،و از اين جهت نيز اين روايات‏ قابل بحث و بررسى است و خالى از خدشه نخواهد بود.

منابع:
1-مناقب ابن شهر آشوب ج 1 ص 41(ط قم)و نظير اين حديث را ابن حجر نيزدر كتاب الاصابه ج 4 ص 274 بسند خود از ابن عباس روايت كرده است.
2-سيره ابن هشام ج 1 ص 189
3-بحار الانوار ج 16 ص 9
4-سيره ابن هشام ج 1 ص 187( رسولى محلاتى سبطین)