تاريخ و زمان بعثت

rate

تاريخ و زمان بعثت

۱۳۹۶/۰۲/۰۲0 دیدگاه7862 مشاهده

درباره تاريخ بعثت رسولخدا(ص)در روايات و احاديث شيعه و اهل سنت اختلاف است و مشهور ميان علماء ودانشمندان شيعه آن است كه بعثت آنحضرت در بيست وهفتم رجب سال چهلم عام الفيل بوده، چنانچه مشهور ميان علماءو محدثين اهل سنت آن است كه اين ماجرا در ماه مبارك رمضان آن سال انجام شده كه در شب و روز آن نيزاختلاف دارند،كه برخى هفده رمضان و برخى هيجدهم و جمعى نيز تاريخ آنرا بيست و چهارم آن ماه دانسته اند. (1) و البته در پاره اى از روايات شيعه نيز بعثت رسولخدا(ص)درماه رمضان ذكر شده مانند روايت عيون الاخبار صدوق(ره)كه متن آن اينگونه است كه:
وقتى شخصى به نام فضل از امام رضا عليه السلام مى پرسدكه چرا روزه فقط در ماه مبارك رمضان فرض شد و در سايرماهها فرض نشد؟امام عليه السلام در پاسخ او فرمود:
« لان شهر رمضان هو الشهر الذى انزل الله تعالى فيه القرآن..»
تا آنجا كه ميفرمايد:«...و فيه نبى محمد صلى الله عليه و آله »-يعنى بدانجهت كه ماه رمضان همان ماهى است كه خداى تعالى قرآن را در آن نازل فرمود...و همان ماهى است كه محمد(ص)در آن به نبوت برانگيخته شد... (2) كه چون مخالف با روايات ديگر شيعه در اينباره بوده است.
مرحوم مجلسى احتمال تقيه در آن داده،و يا فرموده كه بايد حمل بر برخى معانى ديگرى جز معناى بعثت اصطلاحى شود،زيراتاريخ بيست و هفتم ماه رجب بنظر آن مرحوم نزد علماى اماميه مورد اتفاق و اجماع بوده و گفته است:«...و عليه اتفاق الامامية ».
و اما نزد محدثين و علماى اهل سنت همانگونه كه گفته شدمشهور همان ماه رمضان است (3) ،اگر چه در شب و روز آن اختلاف دارند،و در برابر آن نيز برخى از ايشان دوازدهم ماه ربيع الاول و يا دهم آن ماه،و برخى نيز مانند شيعه بيست و هفتم رجب را تاريخ بعثت دانسته اند. (4) و بدين ترتيب اقوال درباره تاريخ ولادت آنحضرت بدين شرح است:
1- بيست و هفتم ماه رجب و اين قول مشهور و يا مورد اتفاق علماى شيعه و برخى از اهل سنت است (5) .
2- ماه رمضان(17 يا 18 يا 24 آن ماه)و اين قول نيز مشهور نزدعامه و اهل سنت است (6) .
3- ماه ربيع الاول(دهم و يا دوازدهم آن ماه)و اين قول نيز ازبرخى از اهل سنت نقل شده (7) .
و اما مدرك اين اقوال:مدرك شيعيان در اين تاريخ يعنى 27 رجب،رواياتى است كه از اهل بيت عصمت و طهارت رسيده مانند رواياتى كه در كتاب شريف كافى از امام صادق عليه السلام و فرزند بزرگوارش حضرت موسى بن جعفر عليه السلام روايت شده،و نيز روايتى كه در امالى شيخ(ره)از امام صادق عليه السلام نقل شده است (8) و از آنجا كه «اهل البيت ادرى بما فى البيت »گفتار اين بزرگواران براى ما معتبرتر از امثال عبيد بن عمير و ديگران است.
و اما اهل سنت كه عموما ماه رمضان را تاريخ بعثت دانسته اند مدرك آنها در اين گفتار اجتهادى است كه از چند نظرمخدوش و مورد مناقشه است،و آن اجتهاد اين است كه فكركرده اند بعثت رسولخدا توام با نزول قرآن بوده،و نزول قرآن نيزطبق آيه كريمه:شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن... (9) در ماه مبارك رمضان انجام شده،و با اين دو مقدمه نتيجه گيرى كرده و گفته اند:بعثت رسولخدا در ماه رمضان بوده است،در صورتيكه هر دو مقدمه و نتيجه گيرى مورد خدشه است زيرا:
اولا-اين گونه آيات كه با لفظ «انزال »آمده بگفته اهل تفسير و لغت مربوط به نزول دفعى قرآن كريم است-چنانچه مقتضاى لغوى آن نيز همين است-نه نزول تدريجى آن،و دراينكه نزول دفعى آن به چه صورتى بوده و معناى آن چيست.
اقوال بسيارى وجود دارد كه نقل و تحقيق در اينباره از بحث تاريخى ما خارج است.و قول مشهور آن است كه ربطى به مسئله بعثت رسولخدا(ص)كه بگفته خود آنها بيشتر از چند آيه معدود بر پيغمبر اكرم نازل نشد ندارد،و مربوط است به نزول دفعى قرآن بر بيت المعمور و يا آسمان دنيا-چنانچه سيوطى وديگران در ضمن چند حديث در كتاب در المنثور و اتقان از ابن عباس نقل كرده اند-و عبارت يكى از آن روايات كه سيوطى آنرا در در المنثور در ذيل همين آيه از ابن عباس روايت كرده اينگونه است كه گفته است:
« شهر رمضان و الليلة المباركة و ليلة القدر فان ليلة القدر هى الليلة المباركة و هى فى رمضان،نزل القرآن جملة واحدة من الذكر الى البيت المعمور،و هو موقع النجوم فى السماء الدنيا،حيث وقع القرآن،ثم نزل على محمد(ص)بعد ذلك فى الامر و النهى و فى الحروب رسلا رسلا» (10) .
يعنى ماه رمضان و شب مبارك و شب قدر كه شب قدرهمان شب مبارك است كه در ماه رمضان است و قرآن در آنشب يكجا از مقام ذكر به بيت المعمور يعنى محل وقوع ستارگان در آسمان دنيا نازل شد و سپس تدريجا پس از آن در مورد امر و نهى و جنگها بر محمد(ص)فرود آمد.
و به اين مضمون حدود ده روايت از او نقل شده است.
و متن روايت ديگرى كه از طريق ضحاك از ابن عباس روايت كرده چنين است:
« نزل القرآن جملة واحده من عند الله من اللوح المحفوظ الى السفرة الكرام الكاتبين فى السماء الدنيا فنجمه السفرة على جبرئيل عشرين ليلة،و نجمه جبرئيل على النبى عشرين سنة (11) .
يعنى قرآن يكجا از نزد خداى تعالى از لوح محفوظ به سفيران(فرشتگان)گرامى و نويسندگان آن در آسمان دنيانازل گرديد و آن سفيران در بيست شب تدريجا آنرا برجبرئيل نازل كردند،و جبرئيل نيز در بيست سال آنرا بررسول خدا نازل كرد.
و ثانيا-در مورد قسمت دوم استدلال ايشان كه نزول قرآن راتوام با بعثت رسولخدا(ص)دانسته اند.آن نيز مخالف با گفتار خودشان بوده و مخدوش است،زيرا عموم مورخين و محدثين اهل سنت معتقدند كه نبوت و بعثت رسولخدا در آغاز بصورت رؤيا ودر عالم خواب بوده و پس از گذشت مدتها كه برخى آنرا شش ماه و برخى سه سال و برخى كمتر و بيشتر دانسته اند در عالم بيدارى به آنحضرت وحى شد و جبرئيل بر آن بزرگوار نازل گرديدو قرآن را آورد.
و اين جزء نخستين حديثهاى صحيح بخارى است كه ازعايشه نقل كرده كه گويد:
اول ما بدى ء به رسول الله(ص)من الوحى الرؤيا الصادقه فى النوم و كان لا يرى رويا الا جاءت مثل فلق الصبح،ثم حبب اليه الخلاء فكان يخلو بغار حراء فيتحنث فيه الليالى ذوات العدد قبل ان ينزع الى اهله و يتزود لذلك،ثم يرجع الى خديجه فيتزود لمثلها،حتى جائه الحق و هو فى غارحراء،فجاءه الملك فقال:اقرا...
و البته ما در آينده روى اين حديث و ترجمه آن مشروحا بحث خواهيم كرد،و اين مطلب را تذكر خواهيم داد كه در اين حديث جاى اين سئوال هست كه آيا عايشه اين حديث را از چه كسى نقل كرده و آيا گوينده حديث رسولخدا(ص)بوده يا ديگرى،زيرا خود عايشه كه در هنگام نبوت رسولخدا(ص)هنوز بدنيانيامده بود و قاعدتا اين روايت را از ديگرى نقل كرده است،ولى در اينجا از او نام نبرده...!
مگر اينكه بگويند:اين اجتهاد و نظريه خود ايشان بوده كه در اينباره اظهار كرده اند كه در اينصورت اين روايت خود عايشه است و نظريه او است كه در اينباره اظهار داشته و از باب حجيت روايت خارج شده و مانند نظرات ديگر ميشود كه لابد براى امثال بخارى كه كتاب خود را با امثال آن افتتاح و آغاز كرده حجيت داشته...و بهر صورت پاسخ اين سئوال را بايد آنهابدهند!
ولى اين مطلب بخوبى از اين حديث معلوم ميشود كه ميان نزول وحى بر رسول خدا و نزول قرآن فاصله زيادى وجود داشته وتوام با يكديگر نبوده و در نهايه ابن اثير در ماده «جزء»در ذيل حديث «الرؤيا الصالحة جزء من سبعين جزء من النبوة » (12) آمده است كه گويد:
« و كان فى اول الامر يرى الوحى فى المنام و دام كذلك نصف سنة،ثم راى الملك فى اليقظة ». (13)
و نظير اين گفتار را سيوطى در كتاب اتقان ذكر كرده (14) .
و بلكه برخى از ايشان فاصله ميان بعثت رسولخدا(ص)ونزول قرآن را چنانچه گفتيم سه سال دانسته و به اين مطلب تصريح كرده اند،كه يكى از آنها روايت زير است كه ابن كثيرآنرا صحيح و معتبر دانسته و آن روايت امام احمد بن حنبل است كه بسند خود از شعبى روايت كرده كه گويد:
ان رسول الله(ص)نزلت عليه النبوة و هو ابن اربعين سنة،فقرن بنبوته اسرافيل ثلاث سنين،فكان يعلمه الكلمة و الشى ءو لم ينزل القرآن،فلما مضت ثلاث سنين قرن بنبوته جبرئيل،فنزل القرآن على لسانه عشرين سنة،عشرا بمكة و عشرابالمدينة،فمات و هو ابن ثلاث و ستين سنة (15) .
و نظير همين گفتار از ديگران نيز نقل شده (16) .
و البته ما اكنون در مقام بحث كيفيت نزول قرآن كريم ونزول دفعى و تدريجى و تاريخ نزول و بحثهاى ديگرى كه مربوطبه نزول قرآن است نيستيم،و اساسا آن بحثها از بحث تاريخى ماخارج است،و مرحوم علامه طباطبائى و ديگران در اينباره تحقيق و قلمفرسائى كرده اند كه ميتوانيد به كتاب الميزان وكتابهاى ديگر مراجعه نمائيد (17) و تنها در صدد پاسخگوئى به اين استدلال بوديم كه بعثت رسولخدا(ص)مقارن با نزول قرآن نبوده و از اين راه نميتوان تاريخ بعثت رسولخدا(ص)را بدست آورد.

پى نوشت:
1- بحار الانوار ج 18 ص 190 و سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 393.
2- عيون اخبار الرضا عليه السلام ص 361.بحار الانوار ج 18 ص 190.
3- سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 392.
4- بحار الانوار ج 18 ص 190 و ص 204-205 سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 392.
5- بحار الانوار ج 18 ص 190 و تاريخ الخميس ج 1 ص 280 و 281.
6 و 7 - سیرة النبوية ابن كثير ص 392. 8- بحار الانوار ج 18 ص 189 و 190.
9- سوره بقره آيه 185،البته آيات ديگرى هم مانند آيه انا انزلناه فى ليلة القدروانا انزلناه فى ليلة مباركه درباره تاريخ نزول قرآن وجود دارد ولى صراحتى درمورد نزول آن در ماه رمضان ندارد...
10- در المنثور ج 1 ص 189. 11- الاتقان ج 1 ص 69. 12- خواب خوب جزئى از هفتاد جزء نبوت است.
13- در آغاز كار وحى را در خواب ميديد و اين جريان ششماه طول كشيد،سپس فرشته را در بيدارى مشاهده كرد...
14- الاتقان ج 1 ص 70-71. 15- سيره نبويه ابن كثير ج 1 ص 388. 16- الصحيح من السيرة ج 1 ص 194.
17- الميزان ج 2 ص 12-28.

منبع: درسهايى از تاريخ تحليلى اسلام (نويسنده: سید هاشم رسولى محلاتى)