حضرت علی ( ع ) نخستين فرزند خانواده هاشمی است كه پدر و مادر او هر دو فرزند هاشم اند
پدر امام علی(ع)، ابوطالب مردی سخاوتمند، عدالتمدار، مورد احترام قبایل عرب، عمو و حامی پیامبر(ص) و از شخصیت های بزرگ قریش بود.[1] او پس از سال ها حمایت از رسول خدا(ص)،[2] در سال دهم بعثت،[3] با ایمان از دنیا رفت.[4]
مادرش، فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبد مناف است.[5]
برادران وی طالب، عقیل، جعفر و خواهرانش هند یا ام هانی، جمانه، ریطه یا ام طالب و اسماء بودند.[6]
کنیه ها :
ابوالحسن،[7] ابوالحسین، ابوالسبطین، ابوالریحانتین، ابوتراب و ابوالائمه
القاب :
امیرالمؤمنین، یعسوب الدین والمسلمین، مبیر الشرک والمشرکین، قاتل الناکثین والقاسطین والمارقین، مولی المؤمنین، شبیه هارون، حیدر، مرتضی، نفس الرسول، أخو الرسول، زوج البتول، سیف اللّه المسلول، امیر البررة، قاتل الفجرة، قسیم الجنّة والنار، صاحب اللواء، سید العرب، کشّاف الکرب، الصدّیق الأکبر، ذوالقرنین، هادی، فاروق، داعی، شاهد، باب المدینة، والی، وصی، قاضی دین رسول اللّه، منجز وعده، النبأ العظیم، الصراط المستقیم والأنزع البطین.[8]
ولادت امام علی(ع) :
امام علی(ع) در روز جمعه ۱۳ رجب در سال ۳۰ عام الفیل در مکه درون کعبه متولد شد.[9]
ولادت وی در کعبه را عالمان شیعه از جمله سید رضی، شیخ مفید، قطب راوندی، ابن شهرآشوب و بسیاری از اهل تسنن مانند حاکم نیشابوری، حافظ گنجی شافعی، ابن جوزی حنفی، ابن صباغ مالکی، حلبی و مسعودی مورد تواتر می دانند.[10]
شهادت وی، در اثر ضربت شمشیری بود که در سحرگاه روز ۱۹ رمضان سال ۴۰ق. توسط یکی از خوارج در مسجد کوفه بر سر وی وارد شد، و در ۲۱ همان ماه به شهادت رسید و مخفیانه دفن شد.[11]
دوران کودکی :
هنگام ۶ سالگی علی(ع)، در مکه قحطی شد. ابوطالب، مرد عیالمندی بود و اداره هزینه یک خانواده پرجمعیت در سال قحطی مشکل بود. از این رو، حضرت محمد(ص) به عمویش عباس پیشنهاد داد که به ابوطالب در این امر کمک کند. بدین علت، عباس، جعفر را، و حضرت محمد(ص) علی(ع) را به خانه خود برد.[12] امام علی(ع) از این دوره چنین یاد می کند:
«آنگاه که کودک بودم، پیامبر(ص) مرا در کنار خود نهاد و بر سینه خویشم جا داد، و مرا در بستر خود می خوابانید، چنانکه تنم را به تن خویش می سود و بوی خوشِ خویش را به من می بویانید. و گاه بود که چیزی را می جَوید، سپس آن را به من می خورانید. از من دروغی نشنید، و خطایی در کردار ندید.»[13]
اوصاف جسمی :
درباره چهره و اوصاف جسمانی علی(ع) در منابع مختلف سخن بسیار رفته است. بنابر برخی منابع، پیامبر اکرم(ص) او را با لقب «بطین» خوانده و همین باعث شده است تا این گمان پدید آید که امام علی(ع) به لحاظ جسمانی، چاق بوده است ولی به نقل برخی منابع منظور از «بطین» در اینجا عبارت از «البطین من العلم»(فربه از دانش) است. [14]قرائن دیگری نیز در کار است که این تفسیر را تایید می کنند از جمله برخی زیارت نامه ها که علی(ع) را به صفت «بطین» ستوده اند.[15]
گفته اند که او مردی میانه بالا بود؛ با چشمانی سیاه و گشاده داشت. در نگاهش عطوفت و مهربانی موج می زد. ابروانش کشیده و پیوسته بود. صورتی زیبا داشت و از نیکومنظرترین مردم به شمار می آمد. رنگ صورتش گندمگون بود. چهره ای گشاده و بشاش داشت. گردنش از سپیدی به درخشش ابریقی نقره ای مانند بود. ریشی انبوه داشت و بالای آن زیبا می نمود. شانه هایش همچون شانه های شیری ژیان، فراخ بود. وی انگشتانی باریک و ساعد و دستی نیرومند داشت. چنان قوی بود که اگر دست کسی را می گرفت، بر او مستولی می شد و طرف مقابل قدرت نفس کشیدن را از دست می داد. شکمی بزرگ و پشتی قوی داشت. سینه وی فراخ و پرمو بود و سر استخوان های او که در مفصل با یکدیگر جفت شده بودند، بزرگ می نمود. عضلاتی پر پیچ و تاب و ساق هایی کشیده و باریک داشت. بزرگی عضله دست و پای او موزون بود و هنگام راه رفتن اندکی به جلو متمایل می شد.[16]
ابن قتیبه می گوید: وی با هیچ کسی مبارزه نکرد؛ مگر اینکه او را زمین زد.[17]
نیروی بدنی :
ابن ابی الحدید می گوید: توانایی جسمی امام، ضرب المثل شده است. او بود که در قلعه خیبر را کند، در حالی که جمعی می خواستند آن را برگردانند ولی نتوانستند؛ او بود که بت هبل را -که بت بزرگی بود- از بالای کعبه به زمین انداخت و او بود که سنگ بزرگی را در روزهای خلافتش با دست خویش از جا کند و از زیر آن آب جوشید، در حالی که لشکریان همگی از این کار ناتوان بودند.[18]
همسران و فرزندان :
فاطمه(س): نخستین همسر امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) بود.[19] پیش از علی(ع) افرادی مانند ابوبکر و عمر بن خطاب و عبدالرحمن بن عوف آمادگی خود را برای ازدواج با دختر پیامبر(ص) اعلام کرده بودند که پیامبر(ص) فرموده بود درباره ازدواج زهرا (س) منتظر وحی الهی است.[20]
حضرت علی علیه السلام بنا بر سفارش حضرت فاطمه زهرا علیها السلام بعد از شهادت ایشان با امامه بنت ابی العاص، خواهر زاده حضرت زهرا سلام الله علیها، ازدواج نمود.(امامه دختر زینب بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و پدرش ابوالعاص بود که در زمان جاهلیت با زینب ازدواج نموده و بعد از اسلام دو سال بعد از هجرت، پیامبر اکرم، بدون عقد مجدد او را به ابوالعاص بر گرداند.) بنابراین حضرت امیر علیه السلام دختر عثمان را به عقد خود در نیاورده است.[21]
در تعداد زنان و فرزندان حضرت امیر علیه السلام، اختلاف می باشد. ما آن چه رأی مشهورتر است را در این جا می آوریم:
1. امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه السلام، حضرت زینب کبری و حضرت زینب صغری(ام کلثوم) و محسن شهید از حضرت فاطمه زهرا که تا حضرت فاطمه(س) زنده بود حضرت علی علیه السلام جز ایشان همسری را اختیار ننمود.
2. محمد که کینه اش ابوالقاسم بوده است و معروف به ابن حنفیه مادرش خوله حنفیه می باشد.
3. محمد اصغر که کینه اش ابوبکر بوده و عبدالله. این دو در کربلا شهید شدند. مادرشان لیلی بنت مسعود نهشلیه بوده است.
4. عباس، جعفر، عبدالله، عثمان از ام البنین کلابی که همه در کربلا شهید شدند.
5. یحیی و (بنا بر بر قولی محمد اصغر) از اسماء بنت عمیس.
6. عمر و رقیه که دو قلو بودند و مادر آنان ام حبیب صهبا بنت ربیعه تغلبیه بوده و 85 سال عمر کرده است.
7. ام الحسن و رمله کبری و ام کلثوم صغری که مادر آنان ام سعد بنت عروه بن مسعود ثقفی می باشد.
8. دختر کوچکی از امام که در همان کودکی فوت کرد و مادرش مخبأة الکلبیه بوده است.
9. لازم به تذکر است که زنان حضرت امیر علیه السلام، غیر از فاطمه زهرا چهار تن بوده اند: امامه، اسماء بنت عمیس، لیلی التمیمی و ام البنین. بقیه همسران آن جناب ام ولد می باشند. (ام ولد همان کنیز است که از شوهر خود بچه دار می شود و بعد از بچه دار شدن از شوهر خود دیگر قابل خرید و فروش و… نیست)[22]
منابع :
- بن اثیر، اسدالغابه، ج ۱، ص ۱۵.
- ر.: ابن هشام، سیره ابن هشام، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۷۲ و ۱۷۳. بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۱.
- خاتون آبادی، جنات الخلود، ص ۱۶. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج ۲، ص ۳۵.
- طوسی، مصباح المتهجد، ص۸۱۲.
- مفید، ارشاد، ج۱، ص۲.
- مجلسی، ج۱۹، ص۵۷.
- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵.
- ابن شهر آشوب، ج ۳، صص ۳۲۱-۳۳۴.
- المفید، الارشاد، ج ۱، ص ۵(نسخه موجود در لوح فشرده کتابخانه اهل بیت، نسخه دوم). عبارت مفید در مورد زادگاه امام چنین است: «ولد بمکة فی البیت الحرام/ در مکه در بیت الحرام [=کعبه] زاده شد». مسعودی (متوفای ۳۴۶ق) درباره زادگاه امام نوشته است: «وکان مولده فی الکعبة/ زادگاهش در کعبه بود.» مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج ۲، قم: منشورات دار الهجرة، ۱۳۶۳ش/۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.، ص ۳۴۹.
- امینی، ج ۶، ص ۲۱-۲۳.
- المفید، الارشاد، ج ۱، ص ۹(نسخه موجود در لوح فشرده کتابخانه اهل بیت، نسخه دوم).
- ابن هشام، ج۱، ص۱۶۲.
- نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، خطبه ۱۹۲، ص ۲۲۲.
- طوسی، الأمالي طوسي، ص : 293؛ همچنین نگاه کنید به: مناقب خوارزمی، عالم دینی اهل سنت.
- مستدرك الوسائل ج : 18 ص : 152.
- امین، ج ۲، ص ۱۳.
- ابن قتیبه، المعارف، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.، ص ۱۲۱.
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۲۱.
- المفید، الارشاد، ص ۵ (نسخه موجود در لوح فشرده کتابخانه اهل بیت، نسخه دوم)
- مجلسی، ج۴۳، ص۱۲۵.
- معارف و معاریف، سید مصطفی دشتی، ج 6، ص 133 و 134 و منتهی الآمال، شیخ عباس قمی.
- دائرة المعارف الاسلامیة الشیعة، ج 1، ص 95، حسن الأمین و منتهی الآمال، ج 1، ص 220، شیخ عباس قمی.
