سلام علیکم و رحمه الله
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَی، وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَی»
شب جمعه، شب رحمت و مغفرت، شب زیارتی سالار شهیدان محبوب دل آدمیان است،در جوار ذریّه پیامبر، تقاضا میکنم، بر مقام تابناک پیامبر عظیم الشأن اسلام و اهل بیت پاکش صلواتی عنایت بفرمایید. امامزادگانی که ما در جوارشان هستیم، حضرت عبدالعظیم حسنی، حضرت حمزه، حضرت طاهر که از دودمان زین العابدین علیهالسلام و عالمانی که در این سرزمین خفتهاند و برای تمام مردان و زنان با ایمانی که در این سرزمین خفتهاند ، صلواتی عنایت بفرمایید.
شبهای جمعه است و تفسیر قرآن میگوییم ، امشب درسهایی در رابطه با انفاق خواهیم گفت، در حدیث میخوانیم که روز قیامت که روز حساب و کتاب است، حتما، از پنج چیز از همه سوال میکنند، خود را برای سوالات روز قیامت آماده کنیم، سوال اول : عمرت را چطورگذراندی؟ سوال دوم : جوانیات را چطور سپری کردی؟ سوال سوم وچهارم : درباره مال است، در سوال سوم میپرسند، مالت را از کجا به دست آوردی؟ و سوال چهارم، مالت را چطورخرج کردی؟ و سوال پنجم : در رابطه با حب و عشق به اهل بیت است.
آیاتی از سوره بقره را انتخاب کردهایم که به سوالاتی مانند : چه چیزی را انفاق کنیم ؟ به چه مقداری انفاق کنیم؟ به چه قصدی انفاق کنیم؟ به چه کسانی انفاق کنیم؟ آفتهای انفاق چیست؟ پاداشهای انفاق کدام است؟ پاسخ میگوید.
سوره بقره آیه 261 می فرماید: (حکایت کسی که مالش را در راه خداوند میدهد، حکایت کشاورزی است که دانه میکارد، از آن دانه، هفت خوشه میروید، از هر خوشه 100 دانه میروید، تجارتی پر سودتر در دنیا از این تجارت وجود ندارد.) و در آیه بعد خواندیم که : (کسانی که مالشان را در راه خداوند میدهند و بر خداوند منّت نمیگذارند و اذیت نمیکنند، علاوه بر اجری که خداوند به آنها میدهد یک آرامشی پیدا میکنند، غصه ندارند) ، در آیه سوم خداوند فرموده است: (اگر برایتان مقدور نیست که کمک کنید یا صلاح نمیدانید به آن سائل و فقیر کمک کنید، با او بداخلاقی و تندخویی نکنید، « قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً»، تفسیر این آیات را هفته گذشته گفتیم .
آیه چهارم در رابطه با این بود که اگر منّت بگذارید، اگر اذیت کنید، برای خودنمایی انفاق کنید، ثوابی نخواهید داشت، « لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَی»، خدمات و صدقات خود را با منّت، با اذیت خراب نکنید، و آیه آخری که هفته گذشته خواندیم این بود که انفاق به خاطر خدا مثل کشاورزی در یک سرزمین حاصلخیز است، اگر باران خوب ببارد، برداشت محصول بسیار است و اگر باران کم هم ببارد، باز هم محصولی برداشت خواهید کرد. آیه بعد هم در رابطه با این بود که آیا دوست دارید، باغی از خرما، انگور و میوههای متنوع داشته باشید؟ شما هم به سن پیری رسیدهاید و دیگر توان تولید ندارید و باید از ذخیرهها استفاده کنید، از کمک نوه، نتیجه، عروس، داماد و ..... استفاده کنید، آیا دوست دارید چنین باغی داشته باشید و از نتیجهاش استفاده کنید؟ قطعا پاسخ ما به این سوال، بله است. در ادامه میپرسد، دوست دارید که آتشی بیاید و آن باغ را ویران کند؟ قطعا این را دوست نداریم، پس کمکهایتان را جوری انجام بدهید که به قیامت برسد، در قیامت دستخالی نباشیم. اینها آیاتی بود که هفته قبل خواندیم.
اما آیاتی که امشب خواهیم گفت، اولین آیه سوره بقره، آیه 267 هست.
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ»، ای مردان و زنان با ایمان از بهترین درآمدهایتان انفاق کنید، نه از غذای مانده، لباس کهنه و .... از حلالترین، از پولی که معلوم است از چه راهی به دست آمده است، انفاق کنید. چرا که میخواهد ذخیره آخرتتان شود. « وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ»، انفاق ممکن است، پول نقد باشد، ممکن است، جنس باشد، شما به میدان میوه و تره بار رفتهاید، میوه خریدهاید، برنج خریدهاید، ذرت خریدهاید، عیبی ندارد، مقداری از آن میوه ، آن جنس را انفاق کنید، پس انفاق چه پول نقد باشد، چه جنس باشد، باید از بهترینها باشد، اگر برنجی خریدید و خوشتان نیامده، نه آنکه آنوقت آن را بدهید به همسایه فقیر ... اینطور نیست، باید از بهترینها باشد. فرشتگان تماشا میکنند، خداوند ناظر است که انفاقهای شما از بهترینها باشد. حالا اگر سوالی پیش آمد که اگر ما لباس دست دوم به فقیر دادیم ، آیا ایراد دارد؟ جواب آن است که ، اگر محترمانه باشد، خیر ؛ ایرادی ندارد، امام زینالعابدین علیهالسلام ، فصل زمستان که به پایان میرسید، لباسهای زمستانی خود را میشست، تا میزد، در یک پاکت تمییز به فقیر میداد، اما یک لباس کهنه و مچاله شده که از آن تحقیر و توهین پیداست، نباید به فقیر داد. مثلا ما برای بچههایمان لباس میخریم، کوچکشان میشود، آن لباس را میتوانیم شستشو کنیم، اتو کنیم، در پاکت بگذاریم و به فقیر بدهیم. نبایدکمکهای ما اهانت و تحقیر در آن باشد، از این آیه این درسها را میآموزیم که هدف از انفاق، رهایی از بخل است، نه رها شدن از اشیاء بی ارزش!!!! چیزهایی در خانه است که میگوییم می خواهیم از شر آن رها بشویم، خیر ؛ امام رضا علیهالسلام زمانی که میخواست غذایی به فقیر بدهد، قبل از آنکه خودشان میل کنند، به فقیر میدادند، نه آنکه حالا که غذا زیاد است ، بخواهند به فقیر بدهند، خیر ؛ غذای دست نخورده به فقیر انفاق میکردند. در انفاق تفاوتی میان پول نقد و کالا نیست، ولی باید خوب باشد.
در انفاق باید شخصیت محرومان رعایت شود، ملاک آن چیست؟ « وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ»، چیز ناجور، چیز ناپاک، مال حرام انفاق نکنید، « وَلَسْتُمْ بِآخِذِيهِ»، خودت باشی، محتاج باشی، این لباس، این غذا را نمیگیری، نمیخوری ... پس ملاک چیست؟ وجدان است. وجدان خودتان را قاضی کنید، اگر خودت بودی این غذا را میخوردی؟ غذایی که از سه روز پیش مانده است و بو میدهد یا لباسی که بسیار کهنه است و قابل استفاده نیست را خودمان میخوردیم یا مصرف میکنیم؟ پس ملاک وجدان خود ماست. « إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ»، مگر اینکه چارهای نداشته باشید.
سوالی پیش میآید که آیا خداوند، به انفاقها و کمکهای ما احتیاج دارد؟ خیر ؛ بدانید که خداوند نه به نماز ما، نه به خمس ما، نه به حج ما و .... نیاز ندارد، اینها را برای تربیت ما قرار داده است، وگرنه کلیدهای گنجینههای آسمان و زمین در دست خداست، « وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ»، خداوند «غَنِيٌّ»، بی نیاز است، «حَمِيدٌ»، ستوده است . زمانی که ما میخواهیم کمک کنیم، شیطان نمیگذارد ما کمک کنیم، « الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ»، تا میخواهد به یک جوانی، به یک دختری، به یک پسری، به یک مریضی، به یک بیچارهای کمک کند، شیطان حاضر میشود و ما را از فقر میترساند، زمزمه میکند که تو پیری در پیش داری، مریضی داری، پولهایت را ذخیره کن، پولهایت را در بانک بگذار و سودش را بگیر.
« وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ»، بین فقر و فحشا رابطه است. اگر در جامعهای فقر باشد، مطمئن باشید که در آن ملت فحشاء هم خواهد آمد. بعضی از انسانها وقتی سختی به حدی میرسد، حاضر میشوند که به فحشاء تن بدهند، گناهش به عهده کیست؟ به عهده داراها و پولدارهاست..... شیطان چون فحشاء را دوست دارد، نمیگذارد که داراها انفاق کنند... دستش در جیب میرود ولی خالی برمیگردد. معلوم میشود، هرکس که جلوی انفاق را بگیرد، شیطان است. ممکن است رفیقت باشد، ممکن است، همسرت، فرزندت باشد و بگوید: « معلوم نیست محتاج باشد، یا راست بگوید ....» « الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ»، شیطان شما را میترساند، نمیگذارد که کمک کنید، « وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ»، او شما را به زشتی دستور میدهد، خداوند چه کار میکند؟ « وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا»، اما خداوند وعده مغفرت میدهد، وعده فزونی میدهد ... شما این پنجاه هزار تومان را کمک کن، پانصد هزار تومان به جایش میآید، پنج میلیون به جایش میآید، برکت پیدا میکند. « وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»، و خداوند گشایش دهنده دانا است. از این آیه این درسها را میگیریم که :
شیطان انسان را از انفاق باز میدارد، حال با شیطان چه کار کنیم؟ باید با او بجنگیم، امام زمان عجاللهتعالیفرجهالشریف به شیعیانشان پیام دادند که پوزه شیطان را به خاک بمالید، شیطان میخواهد شما را از نماز، از زکات، از خمس و از پاکدامنی باز دارد، مبارزه کنید با شیطان، بجنگید با شیطان، به آن بی اعتنایی کنید، « يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ»، خداوند ، حکمت را به هرکس که بخواهد میدهد، « وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا»، و به هرکس حکمت داده شود، خیر فراوان داده شده است. وسط آیات انفاق این آیه آمده است، حکمت که خیر کثیر است، چیست؟ شهید مطهری که رحمت خداوند بر او باد، حکمت را تعریف میکند: ( حکمت دو جور است، حکمت نظری و حکمت عملی، حکمت نظری یعنی فکر درست، حکمت عملی یعنی، کار درست.) حالا پولهایمان را در راه خدا بدهیم یا به حرف شیطان گوش دهیم و ذخیره کنیم؟ با خدا معامله کنیم یا با شیطان؟ این تصمیم حکمت نیاز دارد، یک فکر درست نیاز دارد.
آیا باید تمام پولهایمان را انفاق کنیم ؟ خیر ؛ همه آن را نیاز نیست انفاق کنیم . « وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ «، بخشی از داراییتان را ، از آن خوبها و پاکها و بهترینها در راه خدا بدهید و نزد خداوند ذخیره کنید. حال آیا مردم به این حرفها اعتنایی میکنند؟ « وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ»، بجز خردمندان بقیه پند نمیگیرند، عاقلها تحت تاثیر قرار میگیرند.
یک سوال دیگر؛ آیا انفاق مخصوص پولدارهاست ؟ پاسخ در این آیه است، « وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ»، انفاق حتی اگر کم باشد، نذر حتی اگر کم باشد، خدا میداند، نیاز نیست که حتما انفاق میلیونی باشد ... هرکس به اندازه توان خودش، هر اندازه کم، انفاق کند یا نذر کند، خدا میداند و میبیند. حضرت علی علیهالسلام و حضرت فاطمهالزهرا سلام الله علیها ، سه شب پنج نان انفاق کردند و خداوند بیست آیه برایشان نازل کرد، پس معلوم میشود انفاق به مبلغ مرتبط نیست، بلکه اصل نیّت ماست، « وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ»، هر اندازه انفاق کنید، حتی اگر مبلغش کم باشد، خداوند میداند، خداوند میبیند، پس امید ببندید، « وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ»، اما ستمگران داراییهای خود را انفاق نمیکنند، معلوم میشود اگر کسی دارایی داشته باشد و انفاق نکند، ظلم کرده است، به خودش ، به فقرا و به جامعه ظلم کرده است. اگر در جامعهای فقر باشد، به دنبال فقر، فحشاء میآید. همه ما از عده ای داراییمان کمتر است و از عده ای هم بیشتر است، پس هرکس به اندازه توان خودش، دارا است.
یک سوال دیگر، آیا انفاق علنی باشد یا مخفی باشد؟ کدام بهتر است؟ هر دو خوب است .... « إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ»، اگر علنی، کمکهای صادقانه کنید، خیلی خوب است. « وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ»، اما اگر مخفی باشد، مخفیانه به فقرا بدهید ، بهتر است، از امام باقر علیهالسلام حدیثی به ما رسیده است که : (انفاقات واجب را علنی بدهید و انفاقات مستحب را مخفی بپردازید)، فایده انفاق علنی چیست؟ دیگران تشویق میشوند ... امام باقر علیهالسلام فرمودهاند: (خمس را علنی بدهید)، انفاقات واجب را باید علنی داد، تا دیگران هم تشویق بشوند، فایده انفاق مخفی چیست؟ به اخلاص نزدیکتر است، البته که هر دو خوب است. « إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ»، اگر آشکارا کمکهای صادقانه کنید، خیلی خوب است. « وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ»، اما اگر مخفیانه باشد، بهتر است، « وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ»، امام زین العابدین علیهالسلام وقتی به شهادت رسید، تازه صد خانواده فقیر متوجه شدند که چه کسی کمکشان میکرده است.
پس انفاقها هم باید علنی باشد و هم مخفی، انفاق علنی برای تشویق دیگران و انفاق مخفی برای آنکه به اخلاص نزدیکتر است، بهتر است انجام شود. علاوه بر اینها، انفاقهای ما باعث آمرزش گناهان ما نیز میشود. « وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»، و خداوند به آنچه انجام میدهید با خبر است. سؤال : آیا میشود به غیر مسلمان هم کمک کرد؟ این آیه در جواب این سوال است، میفرماید: (هدایت دیگران فقط دست خداوند است)، شما کمکت را انجام بده. « لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ»، وظیفه شما تبلیغ، ارشاد، راهنمایی، امر به معروف و نهی از منکر است، ولی هدایت دست شما نیست، کار خداست. « وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ»، خداوند هرکس را بخواهد، هدایت میکند، « وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ»، هر چیز خوبی را انفاق کنید، به نفع خودتان است، این آیه که آمده است، در رابطه با انفاق به مشرکین است، این کمک شما برای قیامت ذخیره میشود ؛ اگر نیّتتان برای کمک، فقط خداوند باشد. « وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ»، نیّتتان جز برای جلب رضایت خداوند نباشد. « وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ»، هر آنچه از خوبیها انفاق میکنید، حتما به شما برمیگردد، تباه و خراب نمیشود، برایتان ذخیره میشود، «وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ»، شما با خداوند عادل طرف هستید، خدایی که به شما ظلم نمیکند، از این آیه میفهمیم که اسلام مکتب انسان دوستی است، اسلام با فقر، با محرومیت، حتی در جوامع غیر مسلمان مخالف است، مسلمانها کمکهای خودشان را حتی میتوانند به کشورهای دیگر بفرستند، انفاق روح انسان دوستی را در شما زنده میکند، انفاق اختلافات طبقاتی را از بین میبرد، فاصله فقیر و غنی را که یکی از مشکلات کشور ما است ، از بین میبرد. این آیه به ما میفرماید که در انفاق کردن دست و دلباز باشیم، به مسلمان، به غیر مسلمان به ایرانی، به غیر ایرانی کمک کنیم.
هفته دیگر همچنان بحث درسهایی از انفاق را خواهیم داشت.
خدایا شب جمعه، شب رحمت و مغفرت است، ما را ببخش و بیامرز، گناهان ما را بریز ولی آبروی ما را مریز، آینده ملت ایران را خوشتر از حال و گذشته تقدیر بفرما، خدایا همه مریضها، مخصوصا مریضهای دلشکسته، مریضهای بیکس، مریضهای کودک و صغیر، همه را لباس عافیت بپوشان، رهبر عزیزمان، ملت عزیزمان را از هر بلا و گزندی حفظ بفرما. به روان پاک شهیدان، روح بلند حضرت امام خمینی صلواتی تقدیم بفرمایید.
