۳۹۹۳
الإرثُ
الكتاب :
يُوصِيكُمُ اللّه ُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَ إِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَاؤُكُمْ وَ أَبْنَاؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعَا فَرِيضَةً مِنَ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ كَانَ عَلِيمَا حَكِيمَا».۱
(انظر) النساء : ۷ ـ ۱۲. ۳۲. ۳۳. ۱۲۷. ۱۷۶. مريم : ۶. النمل : ۱۶. الفجر : ۱۹.
الحديث :
۲۱۵۶۴.مجمع البيان :عن جابِرِ بنِ عبدِ اللّه ِ أنّه قال : مَرِضتُ فعادَني رسولُ اللّه ِ و أبو بكرٍ و هُما يَمشِيانِ. فاُغمِيَ علَيَّ فدَعا بماءٍ فتَوضّأ ثُمّ صَبَّهَ علَيَّ فأفَقتُ. فقُلتُ : يا رسولَ اللّه ِ. كيفَ أصنَعُ في مالِي ؟ فسَكَتَ رسولُ اللّه ِ فنَزَلَت آيةُ المَوارِيثِ فِيَّ. و قيلَ : نَزَلَت في عبدِ الرّحمنِ أخي حَسّانَ الشّاعرِ؛ و ذلكَ أنّهُ ماتَ و تَرَكَ امرأةً و خَمسَةَ إخوانٍ. فجاءَتِ الوَرَثَةُ فأخَذوا مالَهُ و لم يُعطُوا امرأتَهُ شَيئا. فشَكَت ذلكَ إلى رسولِ اللّه ِ فأنزَلَ اللّه ُ آيةَ المَوارِيثِ. عَن السُّدِّيِّ. و قيلَ : كانَتِ المَوارِيثُ للأولادِ و كانَتِ الوَصيَّةُ للوالِدَينِ و الأقرَبِينَ. فنَسَخَ اللّه ُ ذلكَ و أنزَلَ آيَةَ المَوارِيثِ. فقالَ رسولُ اللّه ِ : إنَّ اللّه َ لَم يَرضَ بِمَلَكٍ مُقَرَّبٍ و لا نَبيٍّ مُرسَلٍ حتّى تَولَّى قَسْمَ التَّرِكاتِ و أعطى كُلَّ ذي حَقٍّ حَقَّهُ. عن ابنِ عبّاسٍ.۲
۳۹۹۳
ارث
قرآن:
«خدا به شما درباره فرزندانتان سفارش مى كند: سهم پسر مانند سهم دو دختر است. و اگر [همه وارثان ]دختر [و] از دو تن بيشتر بودند سهم آنان دو سوم ما ترك است و اگر [دخترى كه ارث مى برد ]يكى باشد نيمى از ميراث از آنِ اوست و براى هر يك از پدر و مادر وى (متوفّى) يك ششم از ما ترك است. اين در صورتى است كه [متوفّى] فرزندى داشته باشد، ولى اگر فرزندى نداشته باشد و [تنها ]پدر و مادرش از او ارث برند، براى مادرش يك سوم است [و بقيه را پدر مى برد] و اگر او برادرانى داشته باشد، مادرش يك ششم مى برد، [البته همه اينها] پس از انجام وصيتى است كه او بدان سفارش كرده يا دَينى [كه بايد استثنا شود]. شما نمى دانيد پدران و فرزندانتان كدام يك براى شما سودمندترند. [اين ]فريضه اى است از جانب خدا؛ زيرا خداوند داناى حكيم است».
حديث :
۲۱۵۶۴.مجمع البيان:از جابر بن عبد اللّه نقل شده است كه: من بيمار شدم و رسول خدا صلى الله عليه و آله و ابو بكر پاى پياده به عيادت من آمدند. در اين هنگام من از هوش رفتم. پيامبر مقدارى آب خواست و وضو گرفت و مقدارى از آن را روى من پاشيد و من به هوش آمدم. عرض كردم: اى رسول خدا! با اموال خود چه كنم؟ رسول خدا خاموش ماند و در اين زمان آيه مواريث درباره من نازل شد. بعضى گفته اند: اين آيه درباره عبد الرحمان، برادر حسّان شاعر، نازل شده است و علّتش آن بود كه وى درگذشت و يك همسر و پنج برادر از خود باقى گذاشت. وارثان آمدند و اموال او را براى خود برداشتند و به همسرش چيزى ندادند. زن عبد الرحمان از اين موضوع به رسول خدا شكايت كرد. در اين هنگام خداوند آيه مواريث را فرو فرستاد. اين قول از سدّى روايت شده است. بعضى هم گفته اند: ميراث به فرزندان [متوفّى ]تعلّق داشت و وصيّت مخصوص پدر و مادر و خويشاوندان بود (چنانچه متوفّى مى خواست چيزى از اموال او به والدين و خويشاوندانش برسد، مى بايست وصيّت كند)، اما خداوند اين قانون را لغو كرد و آيه مواريث را فرو فرستاد. پس رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند راضى نشد كه كار تعيين ارث را به فرشته اى مقرّب يا پيامبرى مرسل وا گذارد، بلكه موضوع تقسيم اموال ميّت را خود به عهده گرفت و حقّ هر حقدارى را به او داد. اين قول از ابن عباس نقل شده است.
1.النساء : ۱۱.
2.مجمع البيان : ۳/۲۳.