۳۸۴۳

النِّعَمُ الظّاهِرَةُ وَ الباطِنَةُ

الكتاب :

أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللّه َ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللّه ِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لاَ هُدىً وَ لاَ كِتَابٍ مُنِيرٍ».^۱

الحديث :

۲۰۳۹۰.مجمع البيان عن ابنِ عبّاسٍ :سَألتُ النَّبيَّ صلى الله عليه و آله عن قَولهِ تعالى : «ظاهِرَةً و باطِنَةً» فقالَ : يا بنَ عبّاسٍ. أمّا ما ظَهَرَ فالإسلامُ. و ما سَوَّى اللّه ُ مِن خَلقِكَ. و ما أفاضَ علَيكَ مِن الرِّزقِ. و أمّا ما بَطَنَ فسَتَرَ مَساوئَ عَمَلِكَ و لَم يَفضَحْكَ بهِ. يا ابنَ عبّاسٍ، إنّ اللّه َ تعالى يَقولُ : ثلاثَةٌ جَعَلتُهُنَّ لِلمُؤمن و لَم تَكُن لَهُ : صَلاةُ المُؤمِنينَ علَيهِ مِن بَعدِ انقِطاعِ عَمَلِهِ. و جَعَلتُ لَهُ ثُلثَ مالِهِ اُكَفِّرُ بهِ عنهُ خَطاياهُ. و الثّالِثُ : سَتَرتُ مَساوِئَ عمَلِهِ و لَم أفضَحْهُ بشَيءٍ مِنهُ و لَو أبدَيتُها علَيهِ لَنبَذَهُ أهلُهُ فمَن سِواهُم... و قالَ الباقرُ عليه السلام : النِّعمَةُ الظّاهِرَةُ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله و ما جاءَ بهِ النَّبيُّ مِن مَعرِفَةِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ و تَوحيدِهِ. و أمّا النِّعمَةُ الباطِنَةُ فوَلايَتُنا أهلَ البَيتِ و عَقدُ مَوَدَّتِنا. قال الطبرسي قدس سره : و لا تَنافيَ بينَ هذهِ الأقوالِ، و كلُّها نِعَمُ اللّه ِ. و يَجوزُ حَملُ الآيةِ علَى الجَميعِ.^۲

۳۸۴۳

نعمت هاى آشكار و نهان

قرآن:

«آيا ندانسته ايد كه خدا آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمين است مسخّر شما ساخته و نعمت هاى آشكار و نهان خود را بر شما تمام كرده است؟ و برخى از مردم درباره خدا بى [آنكه] دانش و رهنمود و كتابى روشن [داشته باشند] به مجادله بر مى خيزند».

حديث:

۲۰۳۹۰.مجمع البيان ( ـ به نقل از ابن عباس ـ ) : از پيامبر صلى الله عليه و آله اين سخن خداوند متعال را كه فرمود : «ظاهرة و باطنة» پرسيدم، فرمود : اى پسر عباس! نعمت هاى آشكار، اسلام است و آفرينش نيكو و كاملى كه براى تو قرار داده و روزى سرشارى كه به تو بخشيده است. و نعمت هاى نهان، پوشاندن اعمال بد تو و رسوا نساختن تو به وسيله آنهاست. اى پسر عباس! خداى متعال مى فرمايد : سه چيز است كه من براى مؤمن قرار دادم در حالى كه او را در آنها اختيارى نيست. اول دعاى مؤمنان براى او بعد از تمام شدن دوران عملش [پس از مرگ]. دوم، اختيار يك سوم مالش را به دست او دادم تا به وسيله آن گناهان او را پاك كنم. و سوم : كردارهاى زشت او را پوشاندم و به وسيله آنها رسوايش نساختم. در صورتى كه اگر اعمال زشت او را آشكار مى كردم خانواده اش او را دور مى انداختند چه رسد به ديگران... حضرت باقر عليه السلام نيز فرمود : نعمت آشكار عبارت است از وجود پيامبر صلى الله عليه و آله و شناخت خداوند عزّ و جلّ و توحيد او كه آن حضرت آورده است. و نعمت پنهان و باطنى، ولايت ما اهل بيت است و دل دادن به محبّت ما. شيخ طَبرِسى قدس سره پس از نقل اين اقوال مى گويد: [بايد دانست كه] ميان اين گفته ها منافاتى نيست؛ چرا كه همه اينها نعمت هاى خداست و مى توان همه آنها را مصداق آيه شريفه دانست.

1.لقمان : ۲۰.

2.مجمع البيان : ۸ / ۵۰۱.