۳۳۳۷
إقبالُ القَلبِ و إدبارُهُ
۱۷۰۸۰.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :إنّ للقُلوبِ شَهوَةً و إقبالاً و إدبارا. فَأتُوها مِن قِبَلِ شَهوَتِها و إقبالِها. فإنّ القَلبَ إذا اُكرِهَ عَمِيَ.۱
۱۷۰۸۱.عنه عليه السلام :إنَّ لِلقُلوبِ إقبالاً و إدبارا. فإذا أقبَلَت فَاحمِلُوها علَى النَّوافِلِ. و إذا أدبَرَتْ فَاقتَصِرُوا بها علَى الفَرائضِ.۲
۱۷۰۸۲.عنه عليه السلام :إنّ هذهِ القُلوبَ تَمَلُّ كما تَمَلُّ الأبدانُ. فابتَغُوا لها طَرائفَ الحِكَمِ.۳
۱۷۰۸۳.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :إنّ القَلبَ يَحيا و يَموتُ. فإذا حَيِيَ فَأدِّبْهُ بالتَّطوُّعِ. و إذا ماتَ فاقصُرْهُ علَى الفَرائضِ.۴
۱۷۰۸۴.الإمامُ الرِّضا عليه السلام :إنَّ لِلقُلوبِ إقبالاً و إدبارا. و نَشاطا و فُتورا. فإذا أقبَلَت بَصُرَت و فَهِمَت. و إذا أدبَرَت كَلَّت و مَلَّت. فَخُذُوها عِندَ إقبالِها و نَشاطِها. و اترُكُوها عِندَ إدبارِها و فُتورِها.۵
۱۷۰۸۵.الإمامُ العسكريُّ عليه السلام :إذا نَشِطَتِ القُلوبُ فَأودِعْها (فَأودِعُوها). و إذا نَفرَت فَوَدِّعُوها.۶
۳۳۳۷
رويكرد و روي گردانى دلها
۱۷۰۸۰.امام على عليه السلام :همانا دلها داراى خواهش هستند؛ گاه به چيزى رو مى كنند و گاه روى مى گردانند. پس، هر گاه خواستند و اقبال كردند، آنها را به كار گيريد؛ چه آن كه دل اگر [به كارى ]مجبور شود، كور گردد.
۱۷۰۸۱.امام على عليه السلام :همانا دلها را روى آوردنى است و روى گرداندنى. پس هر گاه روى آورند، آنها را به انجام مستحبّات وا داريد و هر گاه پشت كردند، به انجام فرايض از سوى آنها بسنده كنيد.
۱۷۰۸۲.امام على عليه السلام :اين دلها نيز همچون بدنها خسته مى شوند. پس براى [رفع خستگى ]آنها حكمتهاى تازه و طرفه بجوييد.
۱۷۰۸۳.امام صادق عليه السلام :دل گاه حيات دارد و گاه مى ميرد. پس هر گاه زنده و با نشاط بود، آن را با مستحبّات تربيت كن و هر گاه مُرد، به فرايض محدودش ساز.
۱۷۰۸۴.امام رضا عليه السلام :همانا دلها را رويكردى است و روى گردى، نشاطى است و ضعفى. پس هر گاه رو كنند، با فهم و بصيرت شوند و هر گاه پشت كنند، خسته و ملول گردند. بنا بر اين، به گاه روى آورى و نشاطشان، به آنها چنگ زنيد [و در عبادات به كارشان كشيد] و به گاه روي گردانى و ضعفشان، آنها را به حال خود رها سازيد.
۱۷۰۸۵.امام عسكرى عليه السلام :هر گاه دلها به نشاط آمدند، به آنها امانت بسپاريد و هر گاه كوچ كردند، با آنها بدرود گوييد.
1.نهج البلاغة : الحكمة ۱۹۳.
2.نهج البلاغة : الحكمة ۳۱۲.
3.نهج البلاغة : الحكمة ۹۱.
4.. أعلام الدين : ۳۰۴.
5.بحار الأنوار : ۷۸/۳۵۳/۹.
6.الدّرة الباهرة : ۴۳.