۱۴۹۹۷.عنه عليه السلام :إذا استَولَى الفَسادُ على الزَّمانِ و أهلِهِ. فَأحسَنَ رجُلٌ الظَّنَّ بِرجُلٍ. فَقَد غَرَّرَ.۱
۱۴۹۹۸.عنه عليه السلام :لا تَغتَرَّنَّ بكَثرَةِ المَساجِدِ. و جَماعَةِ أقوامٍ أجسادُهُم مُجتَمِعةٌ و قُلوبُهُم شَتّى.۲
۱۴۹۹۹.عنه عليه السلام :فإنّهُ و اللّه ِ الجِدُّ لا اللَّعِبُ. و الحَقُّ لا الكَذِبُ. و ما هُو إلاّ المَوتُ أسمَعَ داعِيهِ. و أعجَلَ حادِيهِ. فلا يَغُرَّنَّكَ سَوادُ الناسِ مِن نفسِكَ.۳
۱۵۰۰۰.الإمامُ الباقرُ عليه السلام :لا تَغُرَّنَّكَ الناسُ مِن نفسِكَ ؛ فإنّ الأمرَ يَصِلُ إلَيكَ دُونَهُم.۴
۱۵۰۰۱.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :لا يَغُرَّنَّكَ بُكاؤهُم ؛ فإنّ التَّقوى فِي القَلبِ.۵
(انظر) البِدعة : باب ۳۳۵. الصدق : باب ۲۱۶۳.
الخشوع : باب ۱۰۲۶.
۳۰۰۰
ما يَحولُ دونَ غُرورِ الإنسانِ
۱۵۰۰۲.مصباحُ الشريعة ( ـ فيما نسبه إلى الإمام الصّادق عليه السلام ـ ) : المَغرورُ في الدنيا مِسكينٌ، و في الآخِرَةِ مَغبونٌ ؛ لأنّهُ باعَ الأفضَلَ بالأدنى. و لا تَعجَبْ من نفسِكَ. فَرُبّما اغتَرَرتَ بمالِكَ و صِحَّةِ جِسمِكَ أن لَعَلَّكَ تَبقى. و رُبّما اغتَرَرتَ بِطُولِ عُمُرِكَ و أولادِكَ و أصحابِكَ لعلَّكَ تَنجُو بِهِم. و رُبّما اغتَرَرتَ بحالِكَ و مُنيَتِكَ. و إصابَتِكَ مَأمُولَكَ و هَواكَ. و ظَنَنتَ أنّكَ صادِقٌ و مُصِيبٌ. و رُبّما اغتَرَرتَ بما تُرِي الخَلقَ مِن النَّدَمِ على تَقصيرِكَ فِي العِبادَةِ. و لَعَلَّ اللّه َ تعالى يَعلَمُ مِن قلبِكَ بخِلافِ ذلكَ. و رُبَّما أقَمتَ نفسَكَ علَى العِبادَةِ مُتَكَلِّفا و اللّه ُ يُريدُ الإخلاصَ. و رُبّما افتَخَرتَ بعِلمِكَ و نَسَبِكَ. و أنتَ غافِلٌ عن مُضمَراتِ ما في غَيبِ اللّه ِ. و رُبّما تَدعُو اللّه َ و أنتَ تَدعُو سِواهُ. و رُبّما حَسِبتَ أنّكَ ناصِحٌ لِلخَلقِ و أنتَ تُرِيدُهُم لنفسِكَ أن يَمِيلُوا إلَيكَ. و رُبّما ذَمَمتَ نفسَكَ. و أنتَ تَمدَحُها علَى الحَقيقَةِ. و اعلَم أنَّكَ لن تَخرُجَ مِن ظُلُماتِ الغُرورِ و التَمَنِّي إلاّ بِصِدقِ الإنابَةِ إلَى اللّه ِ تعالى. و الإخباتِ لَهُ. و مَعرِفَةِ عُيُوبِ أحوالِكَ مِن حيثُ لا يوافِقُ العَقلَ و العِلمَ. و لا يَحتَمِلُهُ الدِّينُ و الشَّريعَةُ و سَنَنُ القُدوَةِ۶ و أئمّةِ الهُدى. و إن كُنتَ راضِيا بما أنتَ فيه فما أحَدٌ أشقى بِعلمِهِ مِنكَ و أضيَعَ عُمُرا و أورَثَ حَسرَةً يومَ القِيامَةِ.۷
۱۴۹۹۷.امام على عليه السلام :هرگاه نادرستى بر روزگار و مردم آن چيره گردد و با چنين وضعى انسانى به انسان ديگر خوش بين باشد، بي گمان فريب خورده است.
۱۴۹۹۸.امام على عليه السلام :فريب فراوانى مسجدها و نماز جماعت مردمى را كه بدنهايشان در كنار هم و دلهايشان پراكنده است، مخور.
۱۴۹۹۹.امام على عليه السلام :سوگند به خدا كه اين جدّى است نه شوخى و راست است نه دروغ. منظورم چيزى جز مرگ نيست كه دعوت كننده اش نداى خود را به گوش همگان رسانيد و ساربانش همگان را [به سوى مرگ ]شتاباند. پس، [مشاهده ]انبوه مردمان تو را از خويشتن غافل نسازد.
۱۵۰۰۰.امام باقر عليه السلام :مبادا مردم تو را از خود غافل سازند؛ زيرا زيان اين غفلت به تو مى رسد نه به آنان.
۱۵۰۰۱.امام صادق عليه السلام :گريه هاى آنان تو را نفريبد؛ زيرا كه تقوا در دل است.
۳۰۰۰
آنچه مانع فريب خوردن و غفلت انسان مى شود
۱۵۰۰۲.مصباح الشريعة ( ـ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده است ) : آدم فريب خورده [از دنيا] در دنيا بينواست و در آخرت بازنده؛ زيرا چنين كسى ارزشمندترين چيز (آخرت) را به بى ارزشترين چيز (دنيا) فروخته است؛ و از خود راضى و مغرور مباش؛ زيرا گاه فريب ثروت و تندرستى خويش را مى خورى و خيال مى كنى كه براى هميشه زنده اى. گاه فريب عمر دراز و فرزندان و دوستان و يارانت را مى خورى، به اين خيال كه اينها موجب نجات تو هستند. گاه فريب وضعيت خود و آرزوها و دست يافتن به اميد و خواسته ات را مى خورى و مى پندارى كه تيرت به هدف خورده و راه درست را رفته اى. گاه فريب اين را مى خورى كه به مردم وانمود مى كنى از كوتاهى كردن در عبادت پشيمانى، حال آن كه خداوند متعال مى داند كه خلاف آن در دل تو مى گذرد. گاه با زحمت نفست را براى خودنمايى به عبادت وا مى دارى، در صورتى كه خداوند خواستار اخلاص است. گاه به علم و اصل و نسب خود مى نازى، حال آن كه از آنچه در غيب خداوند نهفته است بى خبرى. گاه باشد كه به ظاهر خدا را بخوانى، اما در واقع ديگرى را مى خوانى. گاه به گمان خودت مردم را نصيحت و خيرخواهى مى كنى، اما در واقع غرض تو جلب توجه و متمايل كردن آنان به سوى خودت مى باشد. گاه نفس خويش را نكوهش مى كنى، حال آن كه در حقيقت در پى ستايش آن هستى. بدان كه از تاريكيهاى فريب و آرزو هرگز بيرون نروى، مگر اين كه از سر راستى به پيشگاه خداوند متعال توبه برى و در برابرش فروتنى و زارى كنى و معايبى را كه در تو هست و با عقل و علم سازگارى ندارند و دين و شريعت و روشها و معيارهاى پيامبر و ائمه هدى آنها را تحمل نمى كنند، بشناسى. اگر به وضعى كه دارى خرسند و قانع باشى، كسى به دانشش بد بخت تر و عمر تباه تر از تو نيست و بيش از هر كس ديگر در قيامت افسوس خواهى خورد.
1.نهج البلاغة : الحكمة ۱۱۴.
2.الأمالي للصدوق : ۴۲۴/۵۶۰.
3.نهج البلاغة : الخطبة ۱۳۲.
4.بحار الأنوار : ۷۲/۳۲۳/۲.
5.بحار الأنوار : ۷۰/۲۸۳/۴.
6.في بحار الأنوار: «النبوّة» بدل «القدوة».
7.مصباح الشريعة : ۲۱۱.