۲۳۴۹

وُجوهُ الضَّلالَةِ

۱۱۲۳۲.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :الضَّلالَةُ على وُجوهٍ : فمِنهُ مَحمودٌ، و مِنهُ مَذمومٌ، و مِنهُ ما ليسَ بمَحمودٍ و لا مَذمومٍ، و مِنهُ ضَلالُ النِّسيانِ : فأمّا الضَّلالُ المَحمودُ ـ و هُو المَنسوبُ إلى اللّه ِ تعالى ـ كقولِهِ : «يُضِلُّ اللّه ُ مَن يَشاءُ» ۱ هُو ضَلالُهُم عن طريقِ الجَنَّةِ بفِعلِهِم. و المَذمومُ هُو قولُهُ تعالى : «و أضَلَّهُـمُ السّامِرِيُّ» ۲ «و أضَلَّ فِرعَونُ قَومَهُ و ما هَدى» ۳ و مِثلُ ذلكَ كثيرٌ. و أمّا الضَّلالُ المَنسوبُ إلى الأصنامِ فقولُهُ في قِصّةِ إبراهيمَ : «و اجْنُبْنِي و بَنِيَّ أن نَعبُدَ الأصنامَ * رَبِّ إنَّهُنَّ أضْلَلْنَ كثيرا مِن الناسِ...» ۴ و الأصنامُ لا يُضلِلْنَ أحَدا على الحَقيقَةِ، إنّما ضَلَّ الناسُ بها و كَفَرُوا حينَ عَبَدُوها مِن دُونِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ. و أمّا الضَّلالُ الذي هو النِّسيانُ فهُو قولُهُ تعالى : «أنْ تَضِلَّ إحداهُما فَتُذَكِّرَ إحداهُما الاُخْرى» .۵ و قد ذَكَرَ اللّه ُ تعالى الضَّلالَ في مواضعَ مِن كتابِهِ فمِنهُم۶ ما نَسَبَهُ إلى نَبِيِّهِ على ظاهِرِ اللفظِ كقَولِهِ سبحانَهُ : «و وَجَدَكَ ضالاًّ فَهَدى» ۷ مَعناهُ : وَجَدناكَ في قَومٍ لا يَعرِفُونَ نُبُوَّتَكَ فَهَدَيناهُم بِكَ.۸

۲۳۴۹

انواع گمراهى

۱۱۲۳۲.امام على عليه السلام :گمراهى چند گونه است : گونه اى از آن ستوده است و گونه اى نكوهيده و گونه اى نه ستوده است و نه نكوهيده و گونه اى از آن گمراهى و فراموشى است ؛ گمراهى ستوده، همان است كه منسوب به خداوند متعال است؛ مانند آن كه مى فرمايد : «خداوند هركه را بخواهد گمراه مى كند» يعنى، خداوند به سبب اعمال و كردارهاى [بد ]بندگان، آنان را از راه بهشت به در مى برد. گمراهى نكوهيده، از قبيل اين سخن خداوند متعال است كه : «سامرى آنان را گمراه كرد»، «فرعون قوم خود را گمراه كرد و هدايت نكرد» و امثال اينها زياد است. و امّا گمراهى منسوب به بتها ؛ نمونه اش اين سخن خداست در داستان ابراهيم : «من و فرزندانم را از پرستش بتان دور نگه دار. پروردگارا ! آنها [بتان ]بسيارى از مردم را گمراه ساختند...». حقيقت آن است كه بتها كسى را گمراه نمى كنند. بلكه اين خود مردمند كه با پرستش آنها به جاى خداوند عزّ و جلّ. گمراه و كافر مى شوند. و اما آن گمراهى كه فراموشى است. نمونه اش اين سخن خداوند متعال است : «تا اگر يكيشان گمراه شد [و از ياد برد ]يكى ديگر از آنها به او ياد آورى كند». خداوند متعال در جاهايى از كتاب خود از گمراهى ياد كرده است. برخى از آنها گمراهيى است كه به ظاهر لفظ به پيامبر خود نسبت مى دهد مثلاً مى فرمايد : «و تو را گمراه يافت. پس هدايت كرد» يعنى. تو را در ميان مردمى يافت كه نبوّتت را نمى شناختند. پس آنان را به تو راهنمايى فرمود.


1.المدّثر : ۳۱.

2.طه : ۸۵.

3.طه : ۷۹.

4.إبراهيم : ۳۵ و ۳۶.

5.البقرة : ۲۸۲.

6.كذا في المصدر. و الصحيح «فمنها».

7.الضحى : ۷.

8.بحار الأنوار : ۵/۲۰۸/۴۸.