۲۲۶۴
تَأويلُ الصَّلاةِ
۱۰۸۱۸.بحار الأنوار عن جابرِ بنِ عبدِ اللّه ِ الأنصاريّكنتُ مَعَ مَولانا أمير المؤمِنينَ عليه السلام. فَرأى رَجُلاً قائِما يُصلّي، فَقالَ لَهُ : يا هذا. أ تَعرِفُ تَأوِيلَ الصَّلاةِ ؟ فقال : يا مَولايَ. و هل للصَّلاةِ تَأوِيلٌ غَيرُ العِبادَةِ ؟ فقالَ : إي و الذي بَعَثَ محمّدا بالنبوَّةِ... تَأوِيلُ تَكبِيرَتِكَ الاُولى إلى إحرامِكَ : أن تُخطِرَ في نفسِك إذا قلتَ : اللّه ُ أكبَرُ، مِن أن يُوصَفَ بقيامٍ أو قُعودٍ، و في الثانيةِ : أن يُوصَفَ بحَرَكةٍ أو جُمودٍ، و في الثالثةِ : أن يُوصَفَ بجِسمٍ أو يُشَبَّهَ بِشِبهٍ أو يُقاسَ بِقِياسٍ، و تُخطِرَ في الرابعةِ : أن تَحُلَّهُ الأعراضُ أو تُولِمَهُ الأمراضُ، و تُخطِرَ في الخامسَةِ : أن يُوصَفَ بجَوهَرٍ أو بعَرَضٍ أو يَحُلَّ شَيئا أو يَحُلَّ فيهِ شيءٌ، و تُخطِر في السادسَةِ : أن يَجُوزَ علَيهِ ما يَجُوزُ على المُحدَثِينَ مِنَ الزَّوالِ و الانتِقالِ و التَّغَيُّرِ مِن حالٍ إلى حالٍ. و تُخطِرَ في السابعَةِ : أن تَحُلَّهُ الحَواسُّ الخَمسُ. ثُمّ تَأوِيلُ مَدِّ عُنُقِكَ في الرُّكوعِ : تُخطِرُ في نفسِكَ آمَنتُ بكَ و لَو ضُرِبَت عُنُقِي. ثُمّ تَأويلُ رَفعِ رَأسِكَ مِنَ الرُّكوعِ إذا قلتَ : «سَمِعَ اللّه ُ لمن حمده» تَأوِيلُهُ: الذي أخرَجَني مِنَ العَدَمِ إلى الوُجودِ. و تأويلُ السَّجدَةِ الاُولى : أن تُخطِرَ في نفسِكَ و أنتَ ساجِدٌ : مِنها خَلَقتَني. و رَفعُ رأسِكَ تَأوِيلُهُ : و مِنها أخرَجتَني. وَ السَّجدَةِ الثانيةِ : و فيها تُعِيدُني، و رَفعُ رَأسِكَ تُخطِرُ بقَلبِكَ : و مِنها تُخرِجُني تارةً اُخرى. و تَأوِيلُ قُعودِكَ على جانِبِكَ الأيسَرِ و رَفعِ رِجلِكَ اليُمنى و طَرحِكَ على اليُسرى : تُخطِرُ بقَلبِكَ : اللّهُمّ إنّي أقَمتُ الحَقَّ و أمَتُّ الباطلَ. و تأويلُ تَشَهُّدِكَ : تَجديدُ الإيمانِ، و مُعاوَدَةُ الإسلامِ، و الإقرارُ بِالبَعثِ بعدَ المَوتِ. و تأويلُ قِراءَةِ التَّحِيّاتِ: تَمجِيدُ الرَّبِّ سبحانَهُ، و تَعظِيمُهُ عمّا قالَ الظّالِمونَ و نَعَتَهُ المُلحِدُونَ. و تَأويلُ قولِكَ : السلامُ علَيكُم و رحمَةُ اللّه ِ و بَرَكاتُهُ : تَرَحُّمٌ عَنِ اللّه ِ سبحانَهُ، فمَعناها : هذهِ أمانٌ لَكُم مِن عَذابِ يَومِ القِيامَةِ. ثُمّ قالَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام : مَن لَم يَعلَمْ تَأوِيلَ صلاتِهِ هكذا فهِي خِداجٌ، أي ناقِصَةٌ.۱
۲۲۶۴
تأويل نماز
۱۰۸۱۸.بحار الأنوار ( ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه انصارى ـ ) : من با امير المؤمنين عليه السلام بودم كه ديدم حضرت به مردى كه نماز مى خواند فرمود: اى مرد ! آيا تأويل (معناى) نماز را مى دانى؟ عرض كرد : سَرورم! آيا نماز تأويلى جز عبادت دارد؟ حضرت فرمود : سوگند به آن كه محمّد را به پيامبرى فرستاد، آرى [تأويل ]دارد... تأويل نخستين تكبير [از شش تكبير پيش از تكبيرة الاحرام]۲ تا تكبيرة الاحرام چنين است كه وقتى گفتى : اللّه اكبر. در قلب و جان خود بگذرانى كه خدا بزرگتر از آن است كه به قيام يا قعودى وصف شود و در تكبير دوم در قلبت چنين بگذرانى كه خدا بزرگتر از آن است كه به حركت يا سكونى وصف شود و در تكبير سوم او را بزرگتر از آن بدانى كه به جسميّت وصف شود، يا به چيزى مانند باشد، يا به چيزى قياس شود و در تكبير چهارم او را بزرگتر از آن بدانى كه به عارضه اى دچار شود، يا بيماريها دردمندش كند و در تكبير پنجم او را بزرگتر از آن بدانى كه به جوهرى يا عرضى وصف شود، يا در چيزى حلول كند و يا چيزى در او حلول كند و در تكبير ششم چنين از دلت بگذرانى كه او بالاتر از آن است كه زوال و جا به جايى و دگرگونى حالات. كه در موجودات حادث رواست. در او جايز باشد و در تكبير هفتم او را برتر از آن بدانى كه محلّ حواس پنجگانه باشد. تأويل كشيدن گردنت در ركوع نيز اين است كه با خود گويى : اگر گردنم را بزنى باز به تو ايمان دارم. سر برداشتنت از ركوع و گفتن جمله «سمع اللّه لمن حمده» تأويلش اين است : كسى كه مرا از نيستى به صحنه هستى آورد. تأويل سجده اول اين است كه در حال سجده از ذهن و دلت بگذرانى كه : مرا از اين [خاك ]آفريدى. سر برداشتنت از سجده اول، تأويلش اين است : مرا از خاك بيرون آوردى و سجده دوم به معناى اين است كه : مرا به خاك برمى گردانى و در سر برداشتنت از سجده دوم از قلبت بگذرانى : بار ديگر مرا از خاك بيرون مى آورى. نشستن [در تشهّد] به طرف چپ و گذاشتن پاى راستت روى پاى چپ تأويلش اين است كه در دلت بگذرانى : خدايا! من حق را بر پاى داشتم و باطل را ميراندم. تأويل تشهّدت عبارت است از : تجديد ايمان و تكرار اسلام و اقرار به برانگيخته شدنِ پس از مرگ. تأويل سلام دادنها عبارت است از : تمجيد پروردگار سبحان و برتر دانستن او از آنچه ستمگران در حقّش گفته اند و ملحدان وصفش كرده اند. تأويل جمله «السلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته» طلب رحمت و مِهر خداى سبحان است و اين به معناى در امان ماندن شما از عذاب روز قيامت است. امير المؤمنين عليه السلام سپس فرمود : كسى كه تأويل نماز خود را بدين صورت نداند. نمازش خِداج است، يعنى ناقص است.
1.بحار الأنوار : ۸۴/۲۵۴/۵۲.
2.بنا بر روايات معصومان عليهم السلام. مستحبّ است آدمى پيش از تكبيرة الاحرام، شش بار اللّه اكبر بگويد بعد تكبيرة الاحرام نماز را بر زبان آورد ـم.