۵۴۸۴.الإمامُ الكاظمُ عليه السلام :إنّ اللّه َ... لَم يُؤمِنِ الخائفينَ بقَدْرِ خَوفِـهِم. و لكنْ آمَنَهُـم بقَـدْرِ كَرَمِهِ و جُودِهِ.^۱

۱۱۵۳

أنواعُ الخَوفِ

۵۴۸۵.الخصال :أنواعُ الخَوفِ خَمسةٌ : خَوفٌ. و خَشْيَةٌ. و وَجَلٌ. و رَهْبَةٌ. و هَيْبَةٌ. فالخَوفُ للعاصينَ. و الخَشْيَةُ للعالِمينَ. و الوَجَلُ للمُخْبِتينَ. و الرَّهْبَةُ للعابِدينَ. و الهَيْبَةُ للعارِفينَ. أمّا الخَوفُ فلأجْلِ الذُّنوبِ قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : «و لِمَنْ خافَ مَقامَ ربِّهِ جَنّتانِ» .^۲ و الخَشْيَةُ لأجْلِ رُؤيَةِ التَّقْصيرِ. قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : «إنَّما يَخْشَى اللّه َ مِن عِبادِهِ العُلَماءُ» .^۳ و أمّا الوَجَلُ فلأجْل تَرْكِ الخِدْمَةِ. قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : «الّذينَ إذا ذُكِرَ اللّه ُ وَجِلَتْ قُلوبُهُم» .^۴ و الرَّهْبَةُ لرؤيَةِ التَّقْصيِر. قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : «و يَدْعُونَنا رَغَبا و رَهَبا» .^۵ و الهَيْبَةُ لأجْلِ شَهادَةِ الحقِّ عِندَ كَشْفِ الأسْرارِ ؛ أسْرارِ العارِفينَ. قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : «و يُحَذِّرُكُمُ اللّه ُ نَفْسَهُ» ^۶ يُشيرُ إلى هذا المَعنى.^۷

۵۴۸۴.امام كاظم عليه السلام :خداوند... ترسندگان را نه به اندازه خوف و ترس آنان. بلكه به اندازه كرم و بخشندگى خود [از عذاب ]ايمن مى گرداند.

۱۱۵۳

انواع ترس

۵۴۸۵.الخصال :ترس پنج گونه است : خوف. خشيت. وَجَل. رَهْبت. و هيبت. خوف از آنِ گنهكاران است. خشيت ويژه دانشمندان. وَجَل از آنِ فروتنان و خاشعان، رهبت از آنِ عابدان. و هيبت از آنِ عارفان. اما خوف، به خاطر گناهان است، خداوند متعال فرموده است: «و براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد دو بهشت است» و خشيت، به سبب مشاهده تقصير است، خداوند عزّ و جلّ فرموده است : «از ميان بندگان خدا تنها دانشمندان از او مى ترسند» و وَجَل، به سبب ترك خدمت است. خداوند عزّ و جلّ فرموده است: «آنان كه چون ياد خدا شود، دلهايشان ترسان گردد»، و رهبت، به خاطر مشاهده تقصير است، خداوند عزّ و جلّ فرموده است : «از روى اميد و بيم ما را مى خوانند» و هيبت، به سبب مشاهده حقّ در هنگام كشف اسرار. [يعنى ]اسرار عارفان مى باشد، خداوند عزّ و جلّ فرموده است : «خداوند شما را از خويش بر حذر مى دارد» كه اشاره به همين معنا دارد.

1.بحار الأنوار : ۷۸/۳۱۴/۱.

2.الرحمن : ۴۶.

3.فاطر : ۲۸.

4.الأنفال : ۲.

5.الأنبياء : ۹۰.

6.آل عمران : ۲۸.

7.الخصال : ۲۸۱.