۹۲۹
حِكمَةُ لُقمانَ عليه السلام
الكتاب :
وَ لَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ للّه ِِ وَ مَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللّه َ غَنِيٌّ حَمِيدٌ».۱
الحديث :
۴۴۲۵.رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :حَقّا أقولُ : لَم يَكُن لُقمانُ نَبيّا و لكنْ كانَ عَبدا كَثيرَ التَّفكُّرِ حَسَنَ اليَقينِ. أحَبَّ اللّه َ فأحَبَّهُ و مَنَّ علَيهِ بالحِكمَةِ. كانَ نائما نِصفَ النَّهارِ إذ جاءَهُ نِداءٌ : يا لُقمانُ. هَل لَكَ أن يَجعَلَكَ اللّه ُ خَليفَةً في الأرضِ تَحكُمُ بينَ النّاسِ بالحَقِّ ؟ فأجابَ الصَّوتَ : إنْ خَيَّرَني ربِّي قَبِلتُ العافِيَةَ و لَم أقبَلِ البَلاءَ. و إنْ عَزمَ علَيَّ فسَمعا و طاعَةً ؛ فإنّي أعلَمُ أنّهُ إنْ فَعَلَ بي ذلكَ أعانَني و عَصَمَني. فقالتِ الملائكةُ بصوتٍ لا يَراهُم : لِمَ يا لُقمانُ ؟ قالَ : لأنَّ الحُكمَ أشَدُّ المَنازِلِ و آكَدُها. يَغشاهُ الظُّلمُ مِن كلِّ مَكانٍ. إن وُقِيَ فبِالحَريِّ أنْ يَنجو. و إنْ أخطَأَ أخطَأَ طَريقَ الجَنّةِ. و مَن يَكُن في الدُّنيا ذَليلاً و في الآخِرَةِ شَريفا خَيرٌ مِن أن يكونَ في الدُّنيا شَريفا و في الآخِرَةِ ذَليلاً. و مَن يَختَرِ الدُّنيا علَى الآخِرَةِ تَفُتْهُ الدُّنيا و لا يُصيبُ الآخِرَةَ. فتَعَجَّبَتِ المَلائكةُ مِن حُسنِ مَنطِقِهِ. فنامَ نَومَةً فاُعطِيَ الحِكمَةَ فانتَبهَ يَتَكلَّمُ بها. ثُمّ كانَ يُوازِرُ داوودَ بحِكمَتِهِ. فقالَ لَهُ داوودُ : طُوبى لكَ يا لُقمانُ. اُعطِيتَ الحِكمَةَ و صُرِفَت عنكَ البَلوى.۲
۹۲۹
حكمت لقمان
قرآن :
«و براستى، لقمان را حكمت داديم كه : خدا را سپاس بگزار و هر كه سپاس بگزارد، در حقيقت براى خود سپاس مى گزارد و هر كس كفران ورزد، همانا خداوندْ بى نياز ستوده است».
حديث :
۴۴۲۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :حقيقتى را بگويم : لقمان پيامبر نبود، امّا بنده اى بود كه زياد مى انديشيد و يقينى نيكو و راستين داشت. خدا را دوست مى داشت و خدا هم دوستدار او شد و نعمت حكمت را به وى ارزانى داشت. نيمروزى در حالى كه خوابيده بود، ندايى به او رسيد كه : اى لقمان! آيا مى خواهى خداوند تو را خليفه خود در روى زمين كند تا ميان مردم به حق حكم كنى؟ لقمان در جواب آن ندا گفت : اگر پروردگارم مرا مخيّر سازد، عافيت را مى پذيرم و بلا (گرفتارى) را نمى پذيرم. ولى اگر او اراده كرده كه مرا خليفه گرداند، به جان و دل مى پذيرم؛ زيرا مى دانم كه اگر اين كار را با من بكند خودش نيز مرا يارى و نگهدارى مى كند. فرشتگان كه لقمان آنها را نمى ديد، گفتند : چرا، اى لقمان؟ گفت : زيرا داورى سخت ترين و دشوارترين منزلگاه هاست و ظلم (تضييع حقّ) از هر سو آن را فرا مى گيرد. اگر در داورى راه صواب رود اميد نجات دارد [نه يقين به آن] و اگر راه خطا پيمايد راه بهشت را اشتباه پيموده است. اگر كسى در دنيا خوار و بى نام و نشان باشد و در آخرت شريف و آبرومند، بهتر است از اينكه در دنيا شريف و ارجمند باشد و در آخرت خوار و بى مقدار و كسى كه دنيا را بر آخرت برگزيند، دنيا از دستش مى رود و به آخرت هم نمى رسد. فرشتگان از منطق و گفتار زيباى او به شگفت آمدند. لقمان به خواب رفت و در عالم خواب به او حكمت داده شد و چون از خواب بيدار شد، سخنان حكمت آميز مى گفت و براى داوود، حكيمانه و زارت مى كرد. داوود به او گفت : خوشا به حالت اى لقمان! حكمت به تو داده شد و بلا و گرفتارى [خلافت و داورى ميان مردم] از تو برداشته شد.
1.لقمان : ۱۲.
2.مجمع البيان : ۸/۴۹۴.