۴۹۰

لا جَبرَ و لا تَفويضَ

۲۳۹۵.كنز العمّال عن عليِّ بن أبي طالبٍ أنّهُ خَطَب النّاسَ يوما......... فقامَ إلَيهِ رجلٌ ممّن كان شَهِدَ مَعَهُ الجَملَ فقال :يا أميرَ المؤمنينَ أخبرنا عَنِ القَدَر؟ قال : بحرٌ عَميقٌ فلا تلجه. قالَ : يا أميرَ المؤمِنين أخبِرْنا عن القدر؟ قال : سِرُّ اللّهِ فلا تَتَكلّفْهُ. قالَ : يا أميرَ المؤمنينَ أخبِرنا عَن القَدَرِ؟ قال : أمّا إذ أبَيتَ فإنَّهُ أمرٌ بين أمرَينِ، لا جبرَ و لا تفويضَ.^۱

۲۳۹۶.التوحيد عن الإمامِ الباقرِ و الإمامِ الصّادقِ عليهما السلام :إنّ اللّهَ عزّ و جلّ أرحَمُ بخَلقِهِ مِن أنْ يُجْبِرَ خَلقَهُ على الذُّنوبِ ثُمّ يُعذِّبَهُم علَيها. و اللّهُ أعزُّ مِن أنْ يُريدَ أمرا فلا يكونَ. قالَ : فسُئلا عليهما السلام: هلْ بينَ الجَبرِ و القدَرِ مَنزلةٌ ثالثةٌ ؟ قالا : نَعَمْ. أوسَعُ مِمّا بينَ السّماءِ و الأرضِ.^۲

۴۹۰

نه جبر و نه تفويض

۲۳۹۵.كنز العمّال :روزى على عليه السلام براى مردم خطبه مى خواند......... كه مردى از آنان كه در جنگ جمل همراه آن حضرت بود برخاست و گفت: اى امير المؤمنين! ما را از قَدَر (تقدير) آگاه گردان. حضرت فرمود: دريايى ژرف است، در آن فرو مرو. مرد دوباره گفت: اى امير المؤمنين! ما را از قدر آگاه فرما. حضرت فرمود: اين راز خداوند است، درباره آن خود را به زحمت ميفكن. مرد بار ديگر گفت: اى امير المؤمنين! ما را از قدر آگاه فرما. حضرت فرمود: حال كه اصرار دارى بدان كه آن. چيزى بينا بين است، نه جبر است و نه تفويض.

۲۳۹۶.التوحيد :امام باقر و امام صادق عليهما السلام فرمودند: خداوند با خلقش مهربانتر از آن است كه آنان را به گناه مجبور كند و سپس به سبب آن عذابشان دهد و خداوند تواناتر از آن است كه چيزى را بخواهد و نشود. راوى مى گويد: از آن دو بزرگوار سؤال شد: مگر ميان جبر و قَدر (اختيار و تفويض) مرتبه سومى وجود دارد؟ فرمود: آرى، مرتبه اى فراختر از فضاى ميان زمين و آسمان.

1.كنز العمّال : ۱۵۶۷.

2.التوحيد : ۳۶۰/۳.