۴۶۸
تَوبَةُ مَن في ذِمَّتِهِ حَقُّ النّاسِ
الكتاب:
فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللّهِ و رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤوسُ أَمْوَالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ».۱
الحديث:
۲۳۱۹.الإمامُ الباقرُ عليه السلام ( ـ و قد سألَهُ شَيخٌ مِن النَّخَعِ: إنّي لَم أزَلْ والِيا مُنذُ زَمنِ الحَجّاجِ إلى يَومي هذا، فهَلْ لي مِن تَوبةٍ ؟ قالَ : فَسَكتَ، ثُمّ أعَدْتُ علَيهِ، فقالَ ـ ) : لا. حتّى تُؤَدّيَ إلى كُلِّ ذي حَقٍّ حقَّهُ.۲
۲۳۲۰.الكافي عن عليِّ بنِ أبي حمزةَ :كانَ لي صَديقٌ مِن كُتّابِ بَني اُميّةَ فقالَ لي : استأذنْ لي عن أبي عبدِ اللّهِ عليه السلام. فاسْتَأذَنتُ لَه علَيهِ. فأذِنَ لَه. فلَمّا أنْ دَخلَ سَلّمَ و جَلسَ. ثُمّ قالَ : جُعِلتُ فِداك. إنّي كنتُ في دِيوانِ هؤلاءِ القَومِ فأصَبْتُ مِن دُنياهُم مالاً كثيرا. و أغمَضتُ في مَطالِبهِ......... فهَل لي مَخرَجٌ مِنهُ ؟ قالَ : إنْ قُلتُ لكَ تَفْعَلْ ؟ قالَ : أفعَلُ. قالَ لَهُ : فاخْرُجْ مِن جميعِ ما اكْتَسَبتَ في دِيوانِهِم. فمَن عَرَفْتَ مِنهُم رَدَدْتَ علَيهِ مالَهُ، و مَن لَم تَعْرِفْ تَصَدّقْتَ بهِ. و أنا أضْمَنُ لكَ على اللّهِ عزّ و جلّ الجَنّةَ.۳
۴۶۸
توبه كسانى كه حقّ الناس به گردن دارند
قرآن :
«و هرگاه چنين نكنيد پس با خدا و پيامبر او اعلان جنگ دهيد. و اگر توبه كنيد سرمايه هاى شما از آنِ شماست. در اين حال نه ستم كرده ايد و نه مورد ستم واقع شده ايد».
حديث :
۲۳۱۹.امام باقر عليه السلام ( ـ كه ابتدا در پاسخ به يكى از بزرگان نخع كه گفت: «من از زمان حَجّاج تاكنون والى هستم آيا توبه من پذيرفته مى شود؟» خاموش ماند، پس از آنكه او سخنش را تكرار كرد ـ ) فرمود : نه، مگر آن كه حقّ هر حقدارى را به او برگردانى.
۲۳۲۰.الكافى ( ـ به نقل از على بن ابى حمزه ـ ) : دوستى داشتم كه از دبيران بنى اميّه بود؛ به من گفت : از امام صادق عليه السلام براى من اجازه ملاقات بگير. من از حضرت اجازه خواستم و ايشان اجازه داد. وقتى آن مرد به حضور حضرت رسيد، سلام كرد و نشست و سپس گفت: فدايت شوم، من در دستگاه ادارى اين جماعت كار مى كردم و از دنياى آنان به مال و منال فراوانى رسيدم و براى به دست آوردن آن. چشم بر هم نهادم (به حلال و حرام توجّهى نكردم)......... آيا راهى براى بيرون آمدن [از اين وضع ]دارم؟ فرمود: اگر برايت بگويم انجام مى دهى؟ عرض كرد: انجام مى دهم. فرمود: از تمام مال و ثروتى كه در دستگاه ادارى آنها به دست آورده اى خودت را خلاص كن. كسانى را كه مى شناسى مالشان را به آنها برگردان و كسانى را كه نمى شناسى از طرفشان صدقه بده. در اين صورت. من براى تو ضمانت مى كنم كه خداوند عزّ و جلّ تو را به بهشت برد.
1.البقرة : ۲۷۹.
2.الكافي : ۲/۳۳۱/۳.
3.الكافي : ۵/۱۰۶/۴. انظر تمام الحديث.