۱۶۷۷.عنه عليه السلام :المرءُ بأصغَرَيْهِ : بقلبِهِ و لسانِهِ. إنْ قاتَلَ قاتَلَ بجَنانٍ. و إن نَطقَ نَطقَ ببَيانٍ.۱
۱۶۷۸.عنه عليه السلام :للإنسانِ فَضيلَتانِ : عَقلٌ و مَنْطقٌ. فبِالعقلِ يَستفيدُ و بالمَنطقِ يُفيدُ.۲
۱۶۷۹.عنه عليه السلام :أصلُ الإنسانِ لُبُّهُ. و عَقلُهُ دِينُهُ. و مُروّتُهُ حيثُ يَجعَلُ نَفسَهُ.۳
۱۶۸۰.عنه عليه السلام :المرءُ يُوزَنُ بقولِهِ و يُقَوَّمُ بفعلِهِ.۴
۱۶۸۱.عنه عليه السلام :المرءُ بفِطنتِهِ لا بصُورَتِهِ. المرءُ بِهمّتِهِ لا بِقُنيَتِهِ.۵
(انظر) الكمال : باب ۳۴۸۰.
۳۲۲
صِفَةُ الإنسانِ الكامِلِ
۱۶۸۲.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :قد أحيا عَقلَهُ و أماتَ نَفسَهُ. حتّى دَقَّ جليلُهُ. و لَطُفَ غليظُهُ. و برَقَ لَه لامعٌ كثيرُ البَرقِ، فأبانَ لَه الطَّريقَ. و سلكَ بهِ السَّبيلَ. و تَدافَعَتهُ الأَبوابَ إلى بابِ السَّلامَةِ وَ دارِ الإِقامَةِ. و ثَبَتَت رِجلاهُ بِطُمَأنينَةِ بَدَنِهِ في قَرارِ الأمنِ و الرّاحَةِ بِمَا استَعمَلَ قَلبَهُ و أَرضَى رَبَّهُ.۶
۱۶۸۳.عنه عليه السلام :ما بَرِحَ للّه ِ ـ عَزّتْ آلاؤهُ ـ في البُرْهَةِ بعدَ البُرْهَةِ و في أزمانِ الفَتراتِ. عِبادٌ ناجاهُم في فِكرِهِم و كَلّمَهُم في ذاتِ عُقولِهِم... و كانوا كذلكَ مَصابِيحَ تلكَ الظُّلُماتِ. و أدِلّةَ تلكَ الشُّبُهاتِ.۷
۱۶۷۷.امام على عليه السلام :ارزش انسان به دو عضو كوچك اوست: دلش و زبانش. با دل [قوى ]به ميدان جنگ پا مى نهد و با زبان به عرصه بيان.
۱۶۷۸.امام على عليه السلام :انسان دو فضيلت دارد: خِرد و سخن. با خرد، بهره مى ستاند و با سخن، بهره مى رساند.
۱۶۷۹.امام على عليه السلام :اصل و تبار انسان، دل اوست و خردش دين او و مردانگى اش جايگاهى است كه خود را در آن قرار دهد.
۱۶۸۰.امام على عليه السلام :انسان با گفتارش اندازه گيرى مى شود و با كردارش ارزش يابى.
۱۶۸۱.امام على عليه السلام :[ارزش] انسان به هوش اوست، نه به شكل و شمايلش؛ [ارزش ]انسان به همّت اوست نه به مال و اندوخته اش.
۳۲۲
ويژگى انسان كامل
۱۶۸۲.امام على عليه السلام :همانا خرد خويش را زنده گردانْد و نفس خود را ميرانْد چندان كه [اندام ]درشت او نزار شد و خشونتش (درشتى اش) به لطافت گراييد. درخشنده اى پر نور بر وى تابيد و راه را برايش روشن ساخت و او را در راه [راست] به پيش راند و از درى به درى برد تا به در سلامت كشاند. و خانه اقامت و دو پاى او در قرارگاه ايمنى و آسايش استوار گردديد به آرامشى كه كه در بدنش پديدار گرديد. بدانچه دل خود را در آن به كار بُرد. و پروردگار خويش را راضى گرداند.
۱۶۸۳.امام على عليه السلام :همواره خدا را ـ كه نعمتهايش گرانبهاست ـ در برهه اى از روزگار پس از برهه اى ديگر و زمانى ميان آمدن دو پيامبر، بندگانى است كه از راه انديشه با آنان در راز است و از طريق خرد با ايشان دمساز... آنان اين چنين، چراغهايى در آن تاريكيها بوده اند و راهنمايانى در آن شبهه ها.
1.غرر الحكم : ۲۰۸۹.
2.غرر الحكم : ۷۳۵۶.
3.بحار الأنوار : ۱ / ۸۲ / ۲.
4.غرر الحكم : ۱۸۴۸.
5.غرر الحكم : ۲۱۶۶ ـ ۲۱۶۷.
6.نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۰.
7.نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۲.