۴ / ۱۹
ولخرجى در خريد خانه
۹۱.الأمالى للصدوق :حدّثنا صالح بن عيسى بن أحمد بن محمّد العجلى. قال : حدّثنا محمّد بن محمّد بن عليّ. قال : حدّثنا محمّد بن الفرج الروياني. قال : حدّثنا عبد اللَّه بن محمّد العجلي. قال : حدّثنى عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى. عن أبيه. عن أبان مولى زيد بن عليّ. عن عاصم بن بهدلة. قال : قالَ لى شُرَيحٌ القاضى : اِشتَرَيتُ داراً بِثَمانينَ ديناراً. وكَتَبتُ كِتاباً. وأشهَدتُ عُدولًا. فَبَلَغَ ذلِكَ أميرَ المُؤمنينَ عَلِيَّ بنَ أبى طالِبٍ عليه السلام. فَبَعَثَ إلَيَّ مَولاهُ قَنبَراً فَأَتَيتُهُ. فَلَمّا أن دَخَلتُ عَلَيهِ قالَ : يا شُريحُ ! اِشتَرَيتَ داراً. وكَتَبتَ كِتاباً. وأشهَدتَ عُدولًا. ووَزَنتَ مالًا ؟ قُلتُ : نَعمَ. قالَ : يا شُرَيحُ ! اِتَّقِ اللَّهَ. فَإِنَّهُ سَيَأتيكَ مَن لا يَنظُرُ فى كِتابِكَ ولا يَسأَلُ عَن بَيِّنَتِكَ حَتّى يُخرِجَكَ مِن دارِكَ شاخِصاً. ويُسلِمُكَ إلى قَبرِكَ خالِصاً. فَانظُر أن لا تَكونَ اشتَرَيتَ هذِهِ الدّارَ مِن غَيرِ مالِكِها. ووَزَنتَ مالًا مِن غَيرِ حِلِّهِ. فَإِذا أنتَ قَد خَسِرتَ الدّارَينِ جَميعاً ؛ الدُّنيا وَالآخِرَةَ. ثُمَّ قالَ عليه السلام : يا شُرَيحُ ! فَلَو كُنتَ عِندَما اشتَرَيتَ هذِهِ الدّارَ أتَيتَنى. فَكَتَبتُ لَكَ كِتاباً عَلى هذِهِ النُّسخَةِ. إذاً لَم تَشتَرِها بِدِرهَمَينِ. قالَ : قُلتُ : وما كُنتَ تَكتُبُ يا أميرَ المُؤمِنينَ ؟! قالَ : كُنتُ أكتُبُ لَكَ هذَا الكِتابَ : بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ. هذا مَا اشتَرى عَبدٌ ذَليلٌ مِن مَيِّتٍ اُزعِجَ بِالرَّحيلِ. اِشتَرى مِنهُ داراً فى دارِ الغُرورِ. مِن جانِبِ الفانينَ إلى عَسكَرِ الهالِكينَ. وتَجمَعُ هذِهِ الدّارُ حُدوداً أربَعَةً : فَالحَدُّ الأَوَّلُ مِنها يَنتَهى إلى دَواعِى الآفاتِ. وَالحَدُّ الثّانى مِنها يَنتَهى إلى دَواعِى العاهاتِ. وَالحَدُّ الثّالِثُ مِنها يَنتَهى إلى دَواعِى المُصيباتِ. وَالحَدُّ الرّابِعُ مِنها يَنتَهى إلى الهَوى المُردى وَالشَّيطانِ المُغوى. وفيهِ يُشرَعُ بابُ هذِهِ الدّارِ. اِشتَرى هذَا المَفتونُ بِالأَمَلِ مِن هذَا المُزعَجِ بِالأَجَلِ جَميعَ هذِهِ الدّارِ. بِالخُروجِ مِن عِزِّ القُنوعِ وَالدُّخولِ فى ذُلِّ الطَّلَبِ. فَما أدرَكَ هذَا المُشتَرى فيما اشتَرى مِنهُ مِن دَرَكٍ. فَعَلى مُبلى أجسامِ المُلوكِ. وسالِبِ نُفوسِ الجَبابِرَةِ. مِثلُ كِسرى وقَيصَرَ وتُبَّعٍ وحِميَرَ. ومَن جَمَعَ المالَ إلى المالِ فَأَكثَرَ. وبَنى فَشَيَّدَ. ونَجَّدَ فَزَخرَفَ. وَادَّخَرَ بِزَعمِهِ لِلوَلَدِ. إشخاصُهُم جَميعاً إلى مَوقِفِ العَرضِ لِفَصلِ القَضاءِ. وخَسِرَ هُنالِكَ المُبطِلونَ. شَهِدَ عَلى ذلِكَ العَقلُ إذا خَرَجَ مِن أسرِ الهَوى ونَظَرَ بِعَينِ الزَّوالِ لِأَهلِ الدُّنيا. وسَمِعَ مُنادِى الزُّهدِ يُنادى فى عَرَصاتِها : ما أبيَنَ الحَقَّ لِذى عَينَينِ ! إنَّ الرَّحيلَ أحَدُ اليَومَينِ. تَزَوَّدوا مِن صالِحِ الأَعمالِ. وقَرِّبوا الآمالَ بِالآجالِ. فَقَدَ دَنَتِ الرِّحلَةُ وَالزَّوالُ.۱
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : عاصم بن بهدله گفت كه : شريح قاضى به من گفت : خانهاى را به هشتاد دينار خريدم و در اين باره نوشتهاى (سندى) هم رد و بدل نمودم و چند نفر عادل را هم گواه گرفتم. خبر به امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه السلام رسيد. ايشان غلام خود، قنبر، را براى احضار من فرستاد و من هم خدمت ايشان رسيدم. هنگامى كه بر ايشان وارد شدم، فرمود : «اى شريح ! شنيدهام خانهاى خريدهاى و نوشتهاى رد و بدل كردهاى و گواهانى گرفتهاى و پولهايى خرج نمودهاى».
گفتم: درست است.
فرمود : «اى شريح ! از خدا بترس. همانا به همين زودى، كسى نزد تو خواهد آمد كه در نامهات نظر نمىكند و از گواهت نمىپرسد. تو را از منزلت بيرون كرده، به قبرستان تسليمت مىكند. پس بنگر كه اين خانه را از غير مالكش نخريده باشى. و بهاى آن را از غير حلال نداده باشى كه در اين صورت، در دنيا و آخرت، زيان خواهى كرد.
اى شريح ! اگر آن گاه كه مىخواستى خانهاى بخرى. در نزد من حاضر مىشدى، برايت نوشتهاى مىنوشتم كه در آن صورت، خانه را [حتّى] به دو درهم نمىخريدى».
گفتم: اى امير مؤمنان! چه مىخواستى بنويسى ؟
فرمود : «نامهاى به اين مضمون برايت مىنوشتم : به نام خداوند بخشنده مهربان. اين است آنچه خريده است بنده ذليل، از مردهاى كه به همين زودى كوچانده مىشود. او در دنياى فريبنده، منزلى خريده است كه در كوى فانى شوندگان و سپاه نابودان جاى دارد. و حدود چهارگانه اين منزل، بدين ترتيب است : حد اوّل، منتهى است به آفتها ؛ دوم، منتهى
است به مرضها ؛ سوم، منتهى است به مصيبتها ؛ چهارم، منتهى است به پرتگاه و شيطان فريب دهنده. كه درِ اين خانه، از همين حدّ چهارم گشوده مىشود.
اين بنده فريفته آرزوها، از بندهاى كه مُشرف به مرگ است، خانهاى را خريد و خود را از عزّت قناعت بيرون برد و در ذلّت طالبان دنيا درآورد. زيانى كه اين خريدار از جنس متحمّل مىشود. بر عهده تباه كننده اجسام و گيرنده جان پادشاهان ستمگرى مانند كسرا. قيصر. تُبَّع. و حِمير است. آن كس كه ثروتها را روى هم انباشت. و اموال را روز به روز افزود. ساختمانهاى بلند و بناهاى محكم ساخت. آنها را زينت داد و آراست. و پنداشت كه ثروتها را براى فرزندان ذخيره كرده است. اين ثروتمندان براى عرضه اعمال [در پيشگاه پروردگار]، حاضر مىشوند تا حكم قطعى در بارهشان صادر گردد و در آن جا باطل گروندگان، زيان خواهند ديد.
شاهد اين گفتار، عقل است. هر گاه كه از اسارت هوس بيرون گردد و با چشمهاى عبرتبين، به زوال دنيا نظر افكند و به منادى زهد كه فرياد مىزند، گوش فرا دهد كه مىگويد : حق براى كسى كه دو چشم بينا داشته باشد. بسيار روشن است. كوچ نمودن از دنيا، از دو روز، بيرون نيست [و امروز يا فردا از دنيا خواهيد رفت]. از اعمال شايسته توشه برداريد. و آرزوها را به مرگها نزديك كنيد ؛ چرا كه كوچ كردن و فانى شدن، نزديك است».
1.الأمالى. صدوق : ص ۳۸۸ ح ۵۰۱. بحار الأنوار : ج ۷۴ ص ۲۷۹ ح ۱.