(الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسِ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ. ۱ امروز. هر كسى به [موجب] آنچه انجام داده است. مجازات مىشود. امروز، ستمى نيست. همانا خدا زودشمار است).
بىترديد اگر انسان به انجام دادن كارهاى ناشايست مجبور باشد. كارهاى او دستاورد او نيستند و مجازات كردن او ظلم است.
از امام على عليه السلام نقل شده است كه :
لا تَقولوا : أَجبَرَهُم عَلى المَعاصى. فَتَظلِموهُ.۲
نگوييد : [خداوند ] آنها را به گناهان وا داشته. كه [اگر چنين بگوييد،] در حقّ خداوند. ستم روا داشتهايد.
نيز از امام صادق عليه السلام روايت شده :
اللَّهُ أَعدَلُ مِن أن يُجبِرَ عَبداً عَلى فِعلٍ ثُمَّ يُعَذِّبَهُ عَلَيهِ.۳
خداوند. عادلتر از آن است كه بندهاى را به كارى وا دارد و آن گاه او را به سبب آن. عذاب كند.
۳. مردود بودن نفى حسن و قبح عقلى و آموزههاى دينى
نظريّه جبر، علاوه بر اين كه با عدل خداوند منافات دارد، حكمت نبوّت، امامت، معاد و نيز همه آموزههاى دينى و حسن و قبح عقلى را نفى مىنمايد ؛ چرا كه انسان مجبور. همچون حيوانات و جمادات خواهد بود و در مورد اين موجودات نمىتوان سخن از مسئوليت و تكليف و شريعت و معاد و ديگر آموزههاى دينى به ميان آورد.
بنا بر اين. دلايلى كه آموزههاى ياد شده را اثبات مىكنند. همگى دلايل ردّ نظريّه جبر نيز هستند.
1.غافر : آيه ۱۷.
2.عوالى اللآلى : ج ۴ ص ۱۰۹ ح ۱۶۴.
3.التوحيد : ص ۳۶۱ ح ۶.