تحقیق ذیل در کلاس طب سنتی -اسلامی دکتر احمد علی آقا رفیعی نوشته شده است.
- مقدمه
اهميت پزشكي
در حوزه ي علوم بشري ، پزشكي ،سر آمد همه ي دانش هاست ؛ چرا كه فلسفه ي ساير علوم،
بهره وري انسان از مواهب زندگي است و اين هدف ، جز در پرتو سلامت جسم و جان ، ميسر نيست . از اين رو ، امام باقر (ع) مي فرمايد :
وَ اعلَم اِن‍ََّ‍ه لا ع‍‍ِلمَ كَطَلَبِ السَّلامه َ ، و لا سلامه كَسَلامَهِ القَلبِ.
بدان كه نه هيچ دانشي چون جستن سلامت است و نه هيچ سلامتي چون سلامت دل .
اين سخن ، به روشني نشان مي دهد كه از نگاه اسلام ، طب روان ، ارجمند تر از طب تن ، وطب تن ، ارزشمند تر از ساير علوم است . اين حديث نبوي نيز بدان معنا اشاره دارد كه مي فرمايد :
العِلم ُ عِلمانِ : عِلمُ الأديان ِ و عِلمُ الأَبدانِ .
دانش بردو گونه است :دانش دين ها و دانش بدن ها .
طبابت ، كار خداوند است
قرآن كريم ،از ابراهيم خليل (ع) نقل مي كند كه فرمود:
" وَ إذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِِ "
و چون بيمار شوم ، او ( خداوند) شفايم مي دهد .
اين سخن ، بدين معناست كه طبابت ، كار خداوند متعال است و طبيب واقعي اوست .
خداوند است كه خواص درماني را در داروها نهاد و در نظام آفرينش ، براي هر دردي دارويي آفريد و به انسان ، استعداد شناخت درد ها و داروها و چگونگي درمان آنها را عنايت كرد و بدين سان ، او را مظهر نام هاي "طبيب " و " شافي " خود، قرار داد ، چنان كه پيامبران الهي نيز ( براي درمان بيماري هاي جان )مظهر اين نام هاي مقدس هستند. امام علي (ع) در توصيف پيامبر خدا مي فرمايد:
طَبيبٌ دَوّارٌ بِطِبِّهِ ، قَدأحكَمَ مَراهِمَهُ ،واحمي مَواسِِِمَهُ ،يَضَعُ ذلِِكَ حَيثُ الحاجَةُ اِليهِ ، مِن قُلوبٍ عُميٍ ، وآذانٍ صُمًّ ، والسِنَةً بُكمٍ .مُتَتَبِّعٌ بِدَوائِهِ مَواضِعَ الغَفلَةِ ، و مَواطُنَ الحَيرَةِ .
طبيبي بود كه طبابت بر بالين بيماران مي برد، مرهم را درست بر جايي كه بايد مي نهاد و آن جا كه بايسته بود، داغ مي نشاند . او اين همه را بدان جا مي رساند كه نيازمندش بود:دل هاي بي فروغ ،گوش هاي ناشنوا و زبان هاي ناگويا . با درمان خويش ،منزلگاه هاي بي خبري و جايگاه هاي سرگشتگي انسان را مي جست .
بنابراين ، از نگاه اسلام،طبيب و دارو خواه براي روح (جان / روان ) ، و خواه براي تن
( بدن / جسم ) ، تنها نقش يك واسطه را در نظام حكيمانه ي آفرينش ايفا مي كنند و درمان كننده ، فقط خداوند متعال است .
-دانش نامه ي احاديث طبي
هرچند از نظر لغت و متون اسلامي ،"طب " ، شامل درمان بيماري هاي جسم وجان است و درمان كنندگان جسم هم مانند درمان كننده ي جان ،مظهر اسماي حسناي الهي هستند، و افزون براين ،" طب تن" و " طب روان " ، ارتباط بسيار نزديكي باهم دارند ( به گونه اي با تدبير رواني مي توان شماري از بيماري هاي جسماني را علاج كرد وبه عكس ، با درمان جسماني ، پاره اي از بيماري هاي رواني را مي توان درمان نمود)؛ اما طب تن و طب جان ، در نوشتارهاي اسلامي دو شود . بنابراين ،دانش نامه ي احاديث طبي ، تنها احاديثي را در خود جاي داده است كه در آنها بهداشت و يا درمان بيماري هاي جسمي مطرح شده است .موضوع مستقل اند. " طب روان " ، موضوع علم اخلاق است و اصطلاحاً به آن طب اطلاق نميگیرد.
-فصل يكم
-كم خوري
-تشويق به كم خوري
پيامبر خدا(ص) : ساكنان يك خانه ،در اثر كم خوردن غذا، خانه ي شان نوراني مي گردد.
پيامبر خدا(ص) : هركس تسبيح گفتن او و به عظمت ياد كردن او از خداوند ،فراوان شود و خوراك وآشاميدن و خفتنش اندك گردد ،فرشتگان مشتاق او مي شوند.
امام علي(ع) : - در حكمت هاي منسوب به ايشان - : زندگي را براي خوردن مخواه ؛ بلكه خوردن را براي زندگي بخواه .
امام علي(ع) : - در حكمت هاي منسوب به ايشان -: عاقل رابايسته است كه به هنگام شيريني غذا،
تلخي دارو را نيز به ياد داشته باشد .
فايده هاي ظاهري كم خوري
الف – سلامت تن
پيامبر خدا(ص) : مادر همه ي داروها ، كم خوري است .
امام علي(ع) : كم خوري ، مانع بسياري از بيماري هاي جسم مي شود .
امام علي(ع) : خوراك را كم كن تا نا تن درستي ها را كم كني .
امام علي(ع) : هركس خوراكش كم باشد ،دردهايش نيز كم است .
امام علي(ع) : كم خوري ، مايه ي گرامي داشتن بيشتر خويش است وسلامت را بيشتر استمرار
مي بخشد .
امام علي(ع) : هركس در خوردن به كم بسنده كند ،سلامتيش بيشتر مي شود و انديشه اش به سامان مي رسد .
امام علي(ع) : سلامت تن ، از كمي غذا و كمي آب است .
امام رضا(ع) : اگر مردم در خوردن به كم بسنده مي داشتند ،بدن هايشان متعادل بود .
امام رضا(ع) : بدن ، به سان زمين پاك و آماده براي زراعت است كه اگر در آباداني و آبدهي بدان ، مراقبت شود ، به گونه اي كه آب ، نه فراوان تر از نياز بدان برسد تا آن را غرق كند و نه از اندازه كمتر باشد تا آن را به تشنگي گرفتار سازد ،آباداني اش استمرار مي يابد و خرمي اش فزوني
مي گيرد و كشتش بالندگي و بركت مي يابد ؛ اما اگر از آن غفلت شود ، به تباهي مي گرايد و علف هرز در آن مي رويد.
بدن ، چنين حكايتي دارد و تدبير در خوراك ونوشاك ، چنين است . پس سامان و سلامت مي يابد و عافيت در آن ، ريشه مي گستراند.
بنگر كه ... چه چيز با تو و با معده ات سازگار است و تنت با چه چيز نيرو مي گيرد و بدنت چه خوردني و نوشيدني اي را مي گوارد . همان را براي خويش مقرر بدار و خوراك خود گير .
ب –شادابي چهره
پيامبر خدا(ص) : برادرم عيسي ، از شهري گذر كرد كه در آن ، مرد وزني به يكديگر فرياد مي كشيدند . پرسيد : "شما را چه شده است ؟ ".
مرد گفت :اي پيامبر خدا! اين ، زن من است و او را مشكلي نيست . زني درستكار است ؛ اما دوست دارم از او جدا شوم .
گفت : " به هر حال ، به من بگوي كه او را چه مي شود ؟ ".
مرد گفت : بي آن كه كهن سال باشد ، چهره اش بي طراوت است .
گفت : " اي زن ! آيا دوست داري ديگر بار، چهره ات پر طراوت شود ؟ " .
زن گفت : آري .
به او گفت : " چون غذا مي خوري ، از سير شدن حذر كن ؛ زيرا اگر غذا بر سينه سنگيني كند و از اندازه افزون شود ، طراوت چهره از ميان مي رود " .
آن زن ، چنان كرد و ديگر بار، چهره اش طراوت يافت .
ج – طول عمر
لقمان : اگر خوراك انسان اندك باشد ، زياد زنده مي ماند .
فايده هاي باطني كم خوري
الف – صفاي انديشه
امام علي(ع): هركس خوراكش كم باشد ، انديشه اش صفا مي يابد .
ب – فروغ دل
پيامبر خدا(ص) :اگر كسي خوراك خود را كم كند ، درونش از نور ،سرشار مي گردد .
ج – رهايي از شيطان
پيامبر خدا0ص) :هركس ، ازاين خرسند مي شود كه خويش را از ابليس برهاند ، بايد گوشت و چربي خود را با كم خوري ، آب كند ؛ چرا كه از كم خوري ، حضور فرشتگان و فراوان انديشيدن در آنچه نزد خداوند است ، حاصل مي آيد .
پيامبر خدا(ص) : با كمي خوراك و نوشاك ، با نفس خويش جهاد كنيد تا فرشتگان بر شما سايه بگسترند و شيطان از شما بگريزد .
د – در آمدن به ملكوت آسمان ها
پيامبر خدا(ص) : پشمينه بپوشيد وميان بر بنديد و به گنجايش نيمه شكم بخوريد تا به ملكوت آسمانها در آييد .
پيامبرخدا(ص) : هركس كه شكمش پر باشد ، به ملكوت آسمان ها و زمين را ه نمي يابد.
ه – تقرب به درگاه خداوند
پيامبر خدا(ص) : كاستن از خوراك ،نزد خداوند، جايگاهي والا دارد.
پيامبر خدا(ص) : دوست داشتني ترين شما نزد خداوند ، كم خوراك ترين و سبك بدن ترين شماست .
امام صادق(ع) : نزديك ترين حالت بنده به خداوند ، هنگامي است كه شكم وي ، سبك باشد.
و – مجموعه اي از منافع كم خوري
پيامبر خدا(ص): هركس خوراكش اندك باشد ، تنش سلامت و دلش صفا مي يابد ؛ و هر كس خوراكش فراوان باشد ، تنش بيمار و دلش سخت مي گردد.
اما علي(ع) : بر شما باد ميانه روي در خوردني ها ؛ چرا كه اين كار ، از اسراف دورتر است ، مايه ي سلامت بيشتر تن مي گردد و در پرستش ،بيشتر ياري مي رساند.
مصباح الشريعه : در حديثي كه به امام صادق منسوب است - : كم خوري ، در ميان هر طايفه اي ، ستوده است ؛زيرا منفعت باطن و ظاهر ، در آن است .
-فصل دوم
-پرهيز
-معناي پرهيز
امام كاظم(ع) : پرهيز ، آن نيست كه چيزي را به كلي وابگذاري و هيچ نخوري ؛ بلكه ، پرهيز ، آن است كه از چيزي بخوري ، اما كم بخوري .
امام رضا(ع) : پرهيز از يك چيز، واگذاردن آن نيست . پرهيز از يك چيز ، تنها كم خوردن از آن است.
الفقه المنسوب للامام رضا : از عالم ( امام كاظم ) روايت مي كنم كه فرموده است : " سر آمد پرهيزها ، مدارا با بدن است " .
امام كاظم(ع): هيچ دارويي نيست كه دردي را بر نينگيزد ، و هيچ چيزي براي بدن ، سودمند تر از آن نيست كه جز از آنچه بدان نياز دارد ،دست بشويد.
الدعوات : روايت شده است كه : آنچه را از زيانش آگاهي يافته اي ، مخور و هوسخويش را بر آسايش بدن ، برمگزين .
تشويق به پرهيز
پيامبر خدا(ص): معده ، خانه ي همه ي دردهاست و پرهيز ، ريشه ي همه ي درمان ها .
پيامبر خدا(ص) :پرهيز ، سر آمد درمان ،و معده ، خانه ي درد است . هربدني را به همان كه بدان خو مي گيرد ، عادت دهيد.
امام علي(ع) : معده ، خانه دردهاست و پرهيز ، سرآمد درمان . هر بدني را به همان كه بدان خو
مي گيرد ، عادت دهيد . با پرخوري ، تن درستي اي نخواهد بود.
امام صادق(ع): - خطاب به طبيب هندي - : من برتر از آنچه تو همراه داري ، به همراه دارم ... آنچه را پيامبر خدا(ص) فرموده است ، به كار مي گيرم و مي دانم كه معده ، خانه ي همه ي دردها وپرهيز ، يگانه درمان است . نيز بدن را بر نچه بدان خو مي گيرد ، عادت مي دهم .
امام علي(ع) : هركس برسختي پرهيز صبر نكند ، ناتن درستي اش به درازا مي انجامد .
امام علي(ع) : پرهيز ، مايه ي درستي تن است .
امام علي(ع) :تن درستي ، جز با پرهيز ، به دست نمي آيد .
آنچه درباره ي مدت پرهيز بيمار ، روايت شده است
معاني الاخبار – از جعفر بن اسماعيل ، از مردي ، در گفتگو با امام صادق(ع) - : از ايشان پرسيدم : بيمار ، چند روز ، پرهيز داده مي شود :
فرمود :"يك دبق ".
من نمي دانستم دبق چيست . از همين روي ، در اين باره از ايشان پرسيدم .
فرمود :" ده روز " .
طب الائمة – به نقل از يعقوب بن يزيد ، از يكي از مردانش ف از امام صادق(ع) - :" پرهيز ، يازده دين است و از آن پس ، پرهيزي نيست " .
مؤلف طب الائمة گفته است :"دين " ، يك واژه ي رومي و به معناي " يازده روز"است .
اما صادق : پرهيز ، پس از هفت روز ، براي بيمار ، سودي ندارد.
اظهار نظر
با توجه به ضعف سند حديث اول و دوم ، تنها حديث قابل اعتماد در اين باب ، حديث سوم است . بنابراين ، تعارضي در ميان نخواهد بود . علامه ي مجلسي در ذيل حديث سوم ، چنين مي گويد :
" برخي از پزشكان ، اين حديث را ناظر به صورتي معنا كرده اند كه بيمار ، پس از هفت يا يازده روز ، بهبود مي يابد ؛ اما اين تفسير ،تفسيري دور است .
مي توان اين حديث را به معناي پرهيز سخت ، تفسير كرد و يا آن را ناظر به آب وهوا و مزاج هاي مردمان در مكان و زمان صدور حديث ،دانست ".
-فصل سوم
-گرسنگي كشيدن
-تشويق به گرسنگي كشيدن
پيامبر خدا :والا جايگاه ترين شما نزد خداوند آن است كه بيش از همه گرسنگي مي كشد و بيش از همه مي انديشد ؛و منفور ترين شما نزد خداوند متعال ، هر پر خواب پر خور پر آشام است .
پيامبر خدا(ص) : خوشا به حال آنان كه شكم ، تهي مي دارند و گرسنگي مي كشند . آنان كساني اند كه در روز قيامت ، سير مي شوند.
پيامبر خدا(ص) :همدمان گرسنگي در اين سراي ، همدمان سيري در سراي ديگرند و منفور ترين مردم نزد خداوند ، پر خوران آكنده شكم اند.
امام علي(ع) : گرسنگي ، چه نيكو خورشي است .
تنبيه الخواطر : يكي از صحابه روايت كرده كه پيامبر(ص) كه درود خداوند بر وي و خاندانش باد فرموده است :" پيوسته كوبه ي در بهشت را بزنيد تا برايتان باز شود ". رواي مي گويد ، گفتم: چگونه پيوسته كوبه ي در بهشت را بزنيم ؟
فرمود :" با گرسنگي وتشنگي " .
فايده هاي جسمي گرسنگي كشيدن
الف – سلامت تن
پيامبر خدا(ص) :روزه بداريد تا تن درست بمانيد .
پيامبر خدا(ص) : خداوند به يكي از پيامبران بني اسرائيل وحي كرد كه :" به طايفهات خبربده هيچ بنده اي ، يك روز براي خوشنودي من روزه نمي گيرد ، مگر آن كه تن او را سالم مي دارم و او را پاداشي بزرگ مي دهم ".
امام علي(ع) : روزه ، يكي از دو طريق سلامت است .
امام علي(ع) : گرسنگي كشيدن ، سودمند ترين درمان است .
امام علي(ع) : گرسنگي وبيماري ، با هم گرد نمي آيند .
ب – خوش مزگي غذا
امام هادي(ع) : شب زنده داري ، خواب را شيرين تر مي كند و گرسنگي ، غذا را خوش مزگي
مي افزايد .
فايده هاي روحي گرسنگي كشيدن
الف – دامن در كشيدن از گناه
امام علي(ع) :گرسنگي كشيدن ، چه نيكو ياري اي براي پاك دامني است .
امام علي(ع) : گرسنگي كشيدن ، چه نيكو ياري دهنده اي براي سركشي نفس و شكستن عادت آن است .
امام علي(ع) :- در ديوان منسوب به ايشان - :
خود را گرسنه بدار كه گرسنگي ، از آثار پرهيزگاري است / آن كه زمان درازي را گرسنگي كشد ، سر انجام روزي ( روز قيامت ) سير خواهد شد .
ب – رهايي از شيطان
پيامبر خدا(ص) : شيطان در درون آدمي زاده به سان خون ، جريان مي يابد . گذرگاه هاي او را با گرسنگي ، تنگ كنيد .
ج – تقرب به درگاه خداوند
امام علي(ع) : - در حديث معراج - : پيامبر(ص) در شب معراج ، از پروردگار خود خواست و چنين گفت : پروردگارا ! مرا به كاري راه نماي كه با آن به تو نزديك شوم .
فرمود :" شبت را روز ، و روزت را شب بدار ".
پرسيد : پروردگارا! چگونه توان كرد ؟
فرمود :" خواب خويش را نماز ، و خوراك خود را گرسنگي قرار بده .
اي احمد ! به عزت و جلالم سوگند ، هيچ بنده اي برايم چهار چيز را تضمين نمي كند، مگر اين كه او را به بهشت در مي آورم : زبان فرو بندد و آن را جز بدانچه به وي مربوط است ، نگشايد؛ دل خويش را از وسواس حفظ كند ؛ آگاهي من از او واين را كه او در زير نگاه من است ، پاي بدارد ؛ و نور ديده اش ، در گرسنگي باشد .
اي احمد ! كاش ، شيريني : گرسنگي ، سكوت ، خلوت و آنچه را از آن به ارث برده اند ،
چشيده بودي ! ".
فرمود :" حكمت ، حفظ دل ، تقرب به خداوند ، اندوه دائم ، كم هزينگي براي مردم ، حقگويي ، و اهميت ندادن به اين كه در گشايش و آساني مي زيد يا در سختي و دشواري .
اي احمد ! آيا مي داني با كدام حالت و وقت ، بنده به من تقرب مي جويد ؟".
گفت :نه ، اي پروردگار !
فرمود : " آن هنگام كه گرسنه يا در حالت سجده باشد ".
د – رسيدن به علم وحكمت.
پيامبر خدا(ص) : دل ،به هنگام تهي بودن درون ، بار حكم ، بر مي گيرد .
پيامبر خدا(ص): چون همدمان گرسنگي و تفكر را ديديد ، به آنان نزديك شويد ؛ چرا كه حكمت ، آنان را همراهي مي كند .
پيامبر خدا(ص) :خداوند مي فرمايد : : پنج چيز را در پنچ چيز نهادم ؛ اما مردم ، آنها را در پنج چيز ديگر مي جويند و نمي يابند : دانش را در گرسنگي و رنج و تلاش قرار دادم ، در حالي كه مردم آن را در سيري و آسايش مي جويند . در نتيجه آن را نمي يابند " .
عدهالداعي : خداوند متعال به داوود اين گونه وحي فرستاد :" اي داوود ! ... من دانش را در گرسنگي و رنج وتلاش نهاده ام ؛ اما آنان آن را در سيري و آسايش مي جويند و در نتيجه آن را نمي يابند ".
ه- ديدن خداوند با ديده ي دل
پيامبر خدا(ص) : جگر هاي خود را گرسنه وبدن هايتان را برهنه داريد ... ، شايد كه حق را با دل هايتان ببينيد .
عيسي(ع) : جگرهاي خود را گرسنه و تن هايتان را برهنه بداريد ، شايد كه دل هايتان ، خداوند را ببيند .
عيسي(ع) " – خطاب به حواريون - :اي همراهان هميشگي ! شكم هاي خويش را گرسنه ، جگرهاي خود را تشنه و تن هاي خويش را برهنه بداريد ، شايد كه دل هايتان ، خداوند را ببيند .
-فصل چهارم
-پرخوري
-نكوهش پر خوري
امام صادق(ع) : پرخوري ، نا خوشايند است .
پيامبر خدا(ص9 : آدمي هيچ ظرفي را بدتر از شكم ، پر نكرده است . آدمي زاده را چند لقمه بسنده
مي كند كه كمرش را راست بدارد. اگر نفس آدمي بر او چيرگي يافت ، يك سوم معده براي خوراك ، يك سوم براي نوشاك و يك سوم براي نفس كشيدن خواهد بود .
پيامبر خدا(ص) : پس از من ،روشي جديد در جامع پديد خواهد آمد : مؤمن به اندازه ي يك معده
مي خورد و كافر به اندازه ي هفت معده .
پيامبر خدا(ص) : مؤمن ، به اندازه ي يك معده مي خورد و كافر ، به اندازه ي هفت معده مي خورد .
مسند ابن حنبل - به نقل از ابوبصره ي غفاري - : چون هجرت كردم ، به حضور پيامبر رسيدم . در آن زمان هنوز اسلام نياورده بودم . او برايم از گوسفندي كوچك اندام – كه هميشه براي خانواده اش از آن مي دوشيد – شير دوشيد .من شير را نوشيدم و چون آن شب را به صبح رساندم، اسلام آوردم .
آن شب خانواده پيامبر گفتند : امشب نيز گرسنه مي خوابيم ، چنان چه ديشب گرسنه خوابيديم !
پيامبر خدا در آن ديگر روز برايم گوسفندي دوشيد . شير آن را خوردم و سيراب شدم .
پيامبر خدا از من پرسيد : " آيا سيراب شدي ؟ "
گفتم ك اي پيامبر خدا ! سيراب شدم . پيش از اين ، هيچ وقت اين اندازه نه سير و نه سيراب شده بودم !
پيامبر فرمود :" كافر، به اندازه ي هفت معده مي خورد ومؤمن ، به اندازه ي يك معده مي خورد".
المستدرك : - به نقل از جعده - : از پيامبر خدا – چون مردي بسيار سير را ديد و با دست به شكم وي اشاره كرد – شنيدم كه فرمود : " اگر اين غذايي كه خورده در غير اين شكم قرار داشت براي وي بهتر بود " .
امام علي(ع) : پرخوري ، نشانه ي شكم بندگي است و شكم بندگي ، بدترين عيب هاست .
امام علي(ع) : - در حديث معراج - : خداوند متعال فرمود : " ... اي احمد ! دنيا و همدمانش را منفور بدار و آخرت و همدمانش را دوست بدار " .
گفت :پروردگارا ! همدمان دنيا چه كساني ، و همدمان آخرت ، چه كساني اند ؟
فرمود :" همدمان دنيا كساني اند كه خوردن ، خنديدن ، خفتن و خشم آوردنشان ، بسيار است".
نكوهش خوردن غذاهاي رنگارنگ
پيامبر خدا(ص) : كساني از امت من ، پديد خواهندآمد كه در آسايش ، زاده مي شوند و در آن ، تغذيه مي گردند، همت آنان ، گونه هاي خوراك و نوشاك است .و يكديگر را به زبان
مي ستايند . آنان ، بدهاي امت من هستند.
پيامبر خدا(ص) : مرداني از امت من خواهند بود كه غذاهاي رنگارنگ مي خورند ،نوشيدني هاي رنگارنگ مي نوشند ، جامعه هاي رنگارنگ مي پوشند و در سخن گفتن ، پر چانگي مي كنند . اينان ، بد هاي امت من هستند.
پيامبر خدا(ص) : بد ترين كسان امت من ، آناني هستند كه در رفاه ، زاده شده ودر آن ، تغذيه گرديده اند. آنان ، غذاهاي رنگارنگ مي خورند ، لباس رنگارنگ مي پوشند ، بر
مركب هاي گونه گون سوار مي شوند ودر سخن گفتن نيز پر چانگي مي كنند.
امام علي(ع) :غذا هاي رنگارنگ ، شكم را بزرگ و سرين را سست مي كند.
زيان هاي ظاهري پر خوري
الف-انواع ناتن درستي ها
امام علي(ع) :هر كس در دل خود ، درخت علاقه به انواع غذا ها را بكارد ، ميوه ي گونه هاي
ناتن درستي را مي چيند .
امام علي(ع) : اعتاد به سيري ، انواع درد ها را به همراه مي آورد .
امام علي(ع) : اند ك اند كساني كه به فراواني ، غذاي افزون بر نياز خورده باشند و
ناتن درستي ها همدمشان نشده باشد.
امام علي(ع) : سيري ، بيماري را افزون مي سازد .
امام علي(ع) : از اعتياد به سيري حذر كن ؛ چرا كه ناتن درستي ها را تحريك مي كند و
بيماري ها را بر مي انگيزد.
امام علي(ع) : اندك اند كساني كه غذا بسيار خورده با شند و بيمار نشده باشند .
امام علي(ع) : چه بسا خوردني كه مانع خوردن ها مي شود.
امام علي(ع) : هر بيماري اي از پر خوري است ، مگر تب، كه ناگاه به بدن در مي آيد .
ب- كاهش تن درستي
امام علي(ع) : هركس خوردنش بسيار شود ، تن درستي اش كاهش مي يابد و هزينه اش بر وي سنگين مي گردد .
امام علي(ع) : با پر خوري ، تن درستي اي نخواهد بود .
امام علي(ع) : تن درستي و پر خوري ، با هم گرد نمي آيند .
امام صادق(ع) : تباهي تن ، در فراواني خوراك است ؛ تباهي كشت ، در ارتكاب گناه ؛ و تباهي شناخت ،در واگذاردن صلوات بر برترين مردمان ،يعني پيامبر خدا
گند بويي
امام علي(ع) : بسيار خوردن ، گند بويي مي آورد .
زيان ها ي باطني پر خوري
الف – تباهي پاك دامني
پيامبر خدا(ص) : دل ترسو ، شكم سيري ناپذير و شهوت جنسي شديد ، چه بد همدستاني بر
ضد دين هستند.
امام علي(ع) : پر خوري ،يار مناسبي براي گناهان است .
امام علي(ع) :پر خوري ، پاك دامني را تباه مي كند .
اما علي(ع) :پرخوري ، سرمستي مي آورد و پاك دامني را تباه مي سازد .
امام علي(ع): پرخوري ، بدهمدمي براي پاك دامني است .
امام باقر(ع) : شكم ، چون پر شود ،سركشي مي آورد .
ب – تباهي نفس
پيامبر خدا(ص) : دل ها را با فراواني خوراك و نوشاك نميرانيد ؛ زيرا دل به سان كشت ، اگر آب زيادي بدان رسانده شود ، مي ميرد .
پيامبر خدا(ص) : از زيادي غذا بپرهيزيد ؛ چرا كه نشان قساوت بر دل مي نهد ، بدن را در فرمابري از خدا كند مي كند و اراده ها را از شنيدن اندرز ناشنوا مي سازد .
پيامبر خدا(ص) : هركس به پر خوردن و پر نوشيدن خو بگيرد ، سنگ دل مي شود.
امام علي(ع) : فراواني خواب و خوراك ، نفس را تباه مي كند و زيان مي آورد.
ج – پوشيده ماندن تيز هوشي
امام علي(ع) : هركس سيري اش افزون شود ،شكم سيري ،او را سنگين مي سازد و هر كس شكم سيري ، او را سنگين سازد ، ميان او و تيز هوشي ، پرده مي افتد .
امام علي(ع) : پرخوري ، با تيز هوشي سازگار نيست .
امام علي(ع) : پرخوري ، حجاب تيز هوشي مي شود.
امام علي(ع) :پرخوري و تيز هوشي ، با هم گرد نمي آيند .
د – ظلمت دل
پيامبر خدا(ص) : شكم ، سير مداريد ، كه نور معرفت در دل هايتان خاموش مي شود.
امام علي(ع) : - در حكمت هاي منسوب به ايشان - : فراواني خوراك ، دل را مي ميراند ، چنان كه فراواني آب ، كشت را مي ميراند
امام علي(ع) : اگر شكم حتي از مباح پر شود ،دل از يافتن راه درست ، كور مي گردد.
ه – آشفتگي خواب ها
امام علي(ع) : از پر خوري بپرهيز ؛ زيرا هركس همدم آن شود ، ناتن درستي هايش افزون مي گردد و خواب هايش آشفته مي شود.
و – كمي عبادت
امام علي : پر خوري و انجام دادن كارهاي واجب ، در بر هم ، گرد نمي آيند .
امام علي(ع) : با وجود سه چيز ، در سه چيز ديگر ، طمع مبند ؛ با پرخوري در
شب زنده داري، با خفتن همه ي شب در نورانيت سيما ، و با همراهي با فاسقان در ايمن بودن از دنيا .
المحاسن – به نقل از حفص بن غياث ، از امام صادق – : " ابليس براي يحيي بن زكريا چهره آشكار ساخت و ناگاه يحيي ديد كه از هر چيزي بر او آويزه هايي است . از او پرسيد : اي ابليس ! اين آويزه ها چيست ؟
گفت : اينها ،هوس هايي است كه آدمي زاده را بدانها گرفتار ساخته ام .
پرسيد : آيا از اينها چيزي هم براي من هست ؟
گفت : شايد روزي سير شده باشي و در نتيجه ، اين سيري ، تو را از نماز و ياد خدا ، سنگين كرده باشد .
يحيي گفت :با خدا، عهد مي بندم كه هرگز شكم خويش را از خوراك ، پر نكنم .
ابليس هم گفت : با خدا وند ، عهد مي بندم كه هرگز مسلماني را اندرز ندهم ! " .
امام صاق(ع) سپس فرمود :" اي حفص ! جعفرو خاندان جعفر را با خدا اين عهد است كه هرگز براي دنيا كار نكنند ".
عيسي :اي زادگان اسرائيل ! فراوان مخوريد ؛ زيرا هركس زياد بخورد، فراوان نيز مي خوابد و هركس فراوان بخوابد ،نماز اندك مي گزارد و هركس نماز اندك بگزارد ، از غافلان شمرده مي شود.
حلية الاوليا ء – به نقل از وهيب بن ورد - :به ما خبر رسيده كه ابليس ناپاك ،براي يحيي بن زكزيا آشكار شد و به او گفت :مي خواهم تورا اندرزي بدم .
يحيي گفت :" دروغ مي گويي . تو خير مرا نمي خواهي ؛ اما به هر روي ، درباره ي
آدمي زاده به به من بگو ".
گفت :آنان نزد ما سه دسته اند :
دسته اي از آنان در برابر ما سخت ترين هستند.آهنگ يكي از آنان مي كنيمك و انتظار
مي كشيم تا او را بفريبيم و بر او توان يابيم .سپس به استغفار و توبه مي شتابد و همه ي چيزهايي را كه اوبه چنگ آورده ايم ،بر ما تباه مي سازد .ديگر بار ،به سراغ او مي رويم و اونيز ديگربار به سراغ آمرزش خواهي مي رود .نه از او نوميد مي شويم ونه كار خود را با او بر مي آوريم و از همين روي ،در رنجيم .
دسته ي ديگر ، در دستان ما ، گردكي را مي مانند كه در دست كودكان است . آنان را
بدان جا كه مي خواهيم ، مي افكنيم و آنان خود ، براي ما عهده دار خويش شده اند.
اما دسته ي ديگر ، همانند تو معصوم اند و ما هيچ خواسته اي درباره ي آنان توان نمي يابيم .
يحيي به او گفت : " بدين سان ، آيا درباره ي من به چيزي توانايي يافته اي ؟".
گفت : نه ، مگر يك بار : تو غذايي پيش روي نهاده بودي تا آن را بخوري . من پيوسته آن را نزد تو دوست داشتني ساختم ، تابيش از آنچه مي خواستي ، از آن خوردي . آن شب ، خفتي و بر خلاف هر شب ،براي نماز بر نخواستي .
يحيي به او گفت : " قطعاٌ از اين پس ، تا زنده ام ، هيچ گاه شكم از غذايي ، سير نمي كنم ".
ابليس هم گفت : قطعاٌ پس از تو ، هيچ گاه آدمي زاده ي ديگري را اندرز نمي دهم .
ز – دوري از خداوند
پيامبر خدا(ص) : گرسنگي ، نور حكمت است و سيري مايه ي دوري از خداوند .
پيامبر خدا(ص) : در پيشگاه خداوند ،هيچ چيز منفور تر از شكمي كه پر باشد ، نيست .
پيامبر خدا(ص) : منفور ترين شما در پيشگاه خداوند متعال ، هر پر خواب پر خور پر نوش است .
پيامبر خدا(ص) : خداوند آن را كه فراتر از سيري مي خورد ،آن را كه طاعت پروردگار خويش وا مي گذارد ،آن را كه سنت پيامبر وا مي نهد ، آن را كه به پيمان خويش پشت پا مي زند، آن را كه خاندان پيامبر را دشمن مي دارد و آن را كه همسايگان خويش را مي آزارد ، دشمن
مي دارد.
پيامبر خدا(ص) : يك بار جبرئيل ، در ساعت و روزي كه پيش تر در آن نمي آمد ، نزد من آمد.
به او گفتم : اي جبرئيل ! در ساعت و روزي نزد من آمده اي كه پيش تر نمي آمدي !مرا ترساندي!
گفت :" اي محمد ! درحالي كه خداوند ، همه ي گناهان پيشين و پسين تو را آمرزيده است ، چه چيزي تو را مي ترساند ؟". آن گاه گفت :" پروردگارت تو را به چه چيز بر انگيخته است؟" . باز گفت :"پروردگارت تورا از پرستش بتان ،نوشيدن مي ، ناسزا گويي ، در گيري با مردمان ،و از چيزي ديگر كه به دنيا و آخرت مربوط شود ، باز مي دارد. پروردگارت به تو مي گويد :اي محمد ! هيچ چيز را به اندازه ي شكم پر ، منفور نداشتهام .
امام باقر(ع) : نزد خداوند ، هيچ چيز ي منفور تر از شكم پر نيست .
امام صادق(ع) : دور ترين مردمان از خداوند ، كسي است كه شكمش پر باشد .
امام صادق(ع) : خداوند پرخوري را دشمن مي دارد.
امام صادق(ع) : شكم با خوردن ،سركش مي شود . نزديك ترين حالت بنده به خداوند هنگامي است كه شكمش سبك باشد و دور ترين حالت بنده از خداوند نيز آن هنگام است كه شكمش پر باشد .
ح –گرسنگي در روز قيامت
پيامبر خدا(ص) : آن كه در دنيا از همه سير تر است ، در روز قيامت از همه بيشتر گرسنگي
مي كشد .
الكافي : پيامبر خدا(ص) فرمود : " آن كه در دنيا بيشتر از ديگران پر خوري آروغ مي زند، در آخرت " – يا فرمود " در روز قيامت "- : از همه بيشتر گرسنگي مي كشد ".
امام علي(ع) :ابو جحيفه ، در حالي كه آروغ مي زد ، نزد پيامبر آمد . پيامبر فرمود :" جلوي آروغ خود را بگير . سير ترين مردم در دنيا ، گرسنه ترينشان در روز قيامت هستند " .
ابوجحيفه ، از آن پس تا هنگامي كه به ديدار پروردگار شتافت ، هيچ گاه شكم خويش را پر نكرد .
الامالي – به نقل از عطيه بن عامر جهني - :از سلمان فارسي ، در حالي كه او را به غذا خوردن واداشته بودند ، شنيدم كه گفت : مرا بس است ! از پيامبر خدا شنيدم كه مي فرمود : "سير ترين مردم در دنيا ، گرسنه ترين آنان در آخرت هستند . اي سلمان ! دنيا زندان مؤمن و بهشت كافر است ".
امام صادق(ع) : پيامبر خدا(ص) ، صداي آروغ مردي را شنيد . فرمود :" اي بنده ي خدا ! آروغت را كوتاه كن ؛ زيرا كساني كه در روز قيامت ،بيشترين گرسنگي را مي كشند ، آناني هستند كه در دنيا سير ترين مردم بوده اند " .
مجموعه اي از زيان هاي پرخوري
پيامبر خدا(ص) :از شكم سيري حذر كنيد ؛ چرا كه مايه ي : تباهي تن ، به بار آمدن بيماري و سستي در عبادت است .
اما علي(ع) : از شكم سيري حذر كنيد ؛ چرا كه؛ مايه ي : قساوت دل ، سستي در نماز و تباهي تن است .
امام علي(ع) : - در حكمت هاي منسوب به ايشان - : هر كه سير شود ، در همان دم ، سه كيفر
( مجازات ) مي بيند : بر قلب او پرده افكنده مي شود ، بر چشمش خواب آلودگي مي افتد و بر بدنش سستي چيره مي گردد .
لقمان - خطاب به پسرش - : پسرم ! اگر معده پر شود ، انديشه خواب مي رود ، حكمت لال
مي شود واندام ها از عبادت فرو مي نشينند .
مصباح الشريعه – در حديثي كه به امام صادق منسوب است - : بسيار خفتن ، از نوشيدن بسيار ، و بسيار نوشيدن ، از سيري فراوان ، زاده مي شود و اين دو ، انسان را نسبت به فرمانبرداري از خدا سنگين مي كنند و دل را سخت تر از آن مي كنند كه تفكر وخضوع داشته باشد .
مصباح الشريعه – در حديثي كه به امام صادق منسوب است - : براي دل مؤمن ، هيچ چيز ي زيانبار تر از پرخوري نيست و آن ، دو چيز را پديد مي آورد :سنگ دلي و برانگيختن شوت .
زيان هاي خوردن پس از سيري
پيامبر خدا : خوردن پس از سيري پيسي مي آورد .
الدعوات : روايت شده كه وارد ساختن غذا به معده ، در حالي كه در آن غذايي ديگر وجود دارد ، درد بي درمان است .
-فصل پنجم
-آدا ب غذا خوردن
-شستن دست ها پيش وپس از غذا
پيامبر خدا : شستن دست ها پيش و پس از غذا ، شفايي براي تن و مايه ي بركت در
روزي است .
پيامبر خدا(ص) :شستن دست ها پيش از غذا ، فقر را دور مي كند و شستن دست ها پس از غذا ، اندوه را مي راند و چشم را سلامت مي دهد .
الأمالي – به نقل از هشام بن سالم ، از امام صادق ، از پدرانش- : پيامبر خدا فرمود :
" هركس از اين خرسند مي شود كه خير وبركت خانه اش بسيار باشد ، در هنگام آورده شدن غذا وضو بسازد ؛ و هركس پيش و پس از غذا وضو بسازد ، در گشايش روزي بزيد و از هر بلايي در تن خويش ، بركنار باشد ".
هشام بن سالم گفت : امام صادق به من فرمود : " اي هشام بن سالم ! مقصود از وضو در اين جا ، شستن دست ها پيش و پس از غذاست " .
پيامبر خدا(ص): هركس كه بخوابد و بر دستانش بوي گوشت مانده باشد ، جز خويش را نكوهش نكند.
پيامبر خدا(ص) : اگر كسي از شما در حالي خوابيد كه در دستانش بوي گوشت بود و آن را نشست و آن گاه عارضه اي بر وي رسيد ، مباد جز خويش را نكوهش كند .
پيامبر خدا(ص) : هرگاه كسي از شما غذايي مي خورد ، چربي گوشت را از دستان خويش بشويد .
پيامبر خدا(ص) : هرگاه كسي از شما غذايي مي خورد ، چربي گوشت را از دست خود بشويد تا كساني را كه با آنان برخورد مي كند ، نيازارد .
كنز العمال – به نقل از ابن عباس : - روزي ، پيامبر(ص) نماز مي گزارد . در آن هنگام ، از مردي بوي گوشت حس كرد . چون نماز را به پايان برد، به او فرمود : " چرا بوي گوشت را از خود نشسته اي؟".
دعائم الاسلام : پيامبر خدا به شستن دستان پس از غذا امر كرد و فرمود : " شيطان ، اين چربي باقي مانده را بو مي كشد " .
پيامبر خدا(ص) : چربي غذا را از دستان كودكان خود بشوييد ؛ چرا كه شيطان ، اين چربي باقيمانده را بو مي كشد و كودك در خواب از او مي ترسد و دو فرشته ي كاتب اعمال نيز آزار مي بينند .
امام علي(ع) : شستن دست ها پيش و پس از غذا ، موجب فزون شدن عمر است وسبب زدودن چربي از جامه هاست و ديده را نيز جلا مي دهد .
امام علي(ع) : بركت غذا : وضو ساختن ( شستن دست ها ) پيش و پس از آن است . شيطان ، بسيار علاقمند به چربي گوشت است . هرگاه كسي از شما به بستر مي رود ، بايد كه بوي چربي گوشت را از دستان خويش بشويد .
امام صادق(ع) : دست هايتان را پيش و پس از غذا بشوييد ؛ چرا كه فقر را مي برد و بر عمر مي افزايد.
الكافي – به نقل از سليمان جعفري - : امام كاظم(ع) فرمود :" شايد سفره اي بگسترند و در اين ميان ، يكي بخواهد دست خود را بشويد . مناسب است ميزبان جهت آسودگي خاطر ميهمانان بگويد :هركس دستانش تميز است ، اشكال ندارد بدون شستن دستان ، غذا بخورد " .
گذاردن سبزي در سفره
پيامبر خدا(ص) : سفره هايتان را به سبزي آذين كنيد ؛ زيرا آن ، همراه با گفتن بسم الله ، شيطان را مي راند .
امام صادق(ع) : هر چيز را زيوري است و زيور سفره ،سبزي است .
الكافي – به نقل از حنان - : با امام صادق(ع) بر سفره اي نشسته بودم . ايشان دست به سوي سبزي دراز كرد ، در حالي كه من به دليل بيماري اي كه داشتم ، از آن پرهيز نمودم .
امام به من رو كرد و فرمود :" اي حنان ! مگر نمي داني نزد امير المؤمنان هيچ طبقي آورده نمي شد ، مگر اين كه سبزي هم داشت ؟
گفتم : فدايت شوم ! چرا ؟
فرمود :" زيرا دل هاي مؤمنان ، سبز است و به همانند خويش ، ميل دارد " .
الكافي – به نقل از موفق مديني ، از پدرش - : روزي ، امام كاظم(ع) در پي من فرستاد و مرا براي غذا خوردن نزد خود نگه داشت . چون سفره آوردند ، در آن سبزي نبود . امام دست بداشت و سپس به غلام فرمود : " مگر نمي داني كه من از سفره اي كه در آن سبزي نباشد، نمي خورم ؟ برايم سيزي بياور " .
آن غلام رفت و سيزي آوردو بر سر سفره نهاد . پس ، امام دست به سفره گشود و خورد.
در آوردن كفش ها
پيامبر خدا(ص) : به هنگام غذا ، كفش هايتان را در آوريد ؛ چرا كه اين ، رفتاري زيباست .
پيامبر خدا(ص) :چون غذا نهاده مي شود ، كفش هاي خويش را در آوريد ؛ زيرا اين كار ، موجب آسايش بيشتر پاهايتان است .
پيامبر خدا(ص) : چون غذاي كسي را نزد وي آوردند و كفش به پا داشت ،كفش را از پاي در آورد ؛ چرا كه اين كار ، موجب آسايش بيشتر پاهاست و آن ، از سنت پيامبر است .
بر زبان آوردن نام خدا
پيامبر خدا(ص) : هر غذايي كه بر آن نام خدا برده نشود ، درد است و هيچ بركتي در آن نيست .
امام علي(ع) در سفارش هاي خود به كميل - : به گاه غذا خوردن ؛از آن كسي نام ببر كه با وجود نام او ، ديگر هيچ دردي زيان نمي رساند و نامش ، شفاي همه ي بيماري ها و
نا تن درستي هاست .
امام علي(ع) خطاب به فرزند خويش امام حسن - : فرزندم ! هيچ لقمه ي سرد و گرمي را مخور و هيچ جرعه ي كم و زيادي را منوش ، مگر آن كه پيش از خوردن و نوشيدن بگويي:
" خداوندا ! من در خوردن و نوشيدن خويش ، سلامت از درد و رنج آن و توان يابي با آن براي :انجام دادن طاعت ، ياد آوردن و سپاس گزاري تو ، تا زماني كه اين خورده و نوشيده را در بدنم باقي مي گذاري ، مي خواهم و نيز مي خواهم كه با نيرويي كه از اين به من
مي دهي ، مرا به پرستش خويش بر انگيزي و نيكو پرهيز كردن از نافرماني ات را به من الهام فرمايي ".
اگر اين كار را كردي ، از درد و رنج و از گزندهاي احتمالي آن ، در امان مي ماني .
امام صادق(ع) : امير مؤمنان فرمود :"براي كسي كه بر غذاي خود نام خدا ببرد ،ضمانت
مي كنم كه از آن غذا ، به هيچ درد و رنجي گرفتار نمي شود " .
ابن كوا – كه اين را شنيد – پرسيد : اي اميرمؤمنان ! من ديروز غذايي خوردم و نام خدا را نيز به گاه خوردن آن بردم ؛ اما آن مرا آزار داد !
فرمود :" اي نادان ! شايد كه چند گونه غذا خورده اي ، وبر برخي گونه ها نام خدا برده و بر برخي ديگر نام خدا نبرده اي " .
امام صادق(ع) به نقل از پدرانش- :امير مؤمنان فرمود :" هيچ گاه به بدگواري ،مبتلا نشده ام"
پرسيدند :چرا ؟
فرمود : " زيرا هيچ لقمه اي به سوي دهان نبرده ام ، مگر اين كه نام خدا را بر آن ،ياد
كرده ام ".
المحاسن – به نقل از مسمع بن عبدالملك - : به امام صادق(ع) گفتم : من گاه ، احساس بدگواري مي كنم .
فرمود :"آيا نام خدا مي بري ؟ ".
گفتم :بسم الله هم گفته ام !
فرمود :"شايد غذاهاي گوناگون مي خوري ؟ ".
گفتم :آري .
فرمود :" براي هرگونه ، بسم الله مي گويي ؟ ".
گفتم : نه .
فرمود :" از همين جاست كه به بدگواري ، گرفتار مي شوي " .
الكافي – به نقل از مسمع - : نزد امام صادق ، از اين كه پس از خوردن غذا از آن آزار
مي بينم ، اظهار ناراحتي كردم .
فرمود :"بسم الله نمي گويي ؟"
گفتم :بسم الله هم مي گويم ؛ اما غذا مرا آزار مي دهد !
فرمود :"آيا هنگامي كه با سخن گفتن ، رشته ي آن بسم الله پيشين را مي گسلي و سپس ديگر بار به غذا ادامه مي دهي ، دوباره نام خدا را مي بري ؟".
گفتم : نه .
فرمود :"از همين جاست كه غذا به تو زيان مي رساند . زنهار كه اگر به گاه ادامه دادن به غذا ،ديگر بار نام خدا را مي بردي ، غذا تو را زيان نمي رساند ".
امام علي(ع) :هركس كه مي خواهدغذايي او را آزار ندهد ، تا گرسنه نشده ،چيزي نخورد و
آن گاه هم خواست بخورد ، بگويد :"بسم الله و بالله ".
خوردن با دست راست
مسند ابن حنبل – به نقل از عايشه – : پيامبر خدا دست راست را به خوردن و بر آوردن نيازهاي ديگر خويش اختصاص داده و دست چپ را به زدودن آلودگي از مقعد و آنچه در آن ناحيه است ، واگذارده بود .
المعجم الكبير – به نقل از عمر بن ابي سلمه - : به روزگار كودكي خويش ،در دامن پيامبر خدا بودم و دستانم در سيني غذا مي لغزيد . پيامبر خدا(ص) به من فرمود : " اي نوباوه ! بسم اللله بگو ، با دست راست بخور و از آنچه پيش خودت هست ، بخور ".
از آن پس ، شيوه ي خوردن من همواره همين بود .
آغاز كردن غذا با نمك و به پايان بردن آن با نمك يا سركه
پيامبر خدا(ص) : هركس غذاي خود را با نمك آغاز كند و با نمك به پايان ببرد ، از هفتاد و دو درد- كه جذام وبرص ( پيسي ) از آن جمله اند – در امان مي ماند .
امام علي(ع) : غذاي خود را با نمك آغاز كنيد . اگر مردم آنچه را در نمك هست مي دانستند ،آن را بر ترياق تجربه شده بر مي گزيدند .
هركس غذاي خود را با نمك آغاز كند ، هفتاد درد و نيز ديگر دردهايي كه فقط خداوند از آنها آگاه است ، از او مي رود .
امام باقر : خداوند به موسي بن عمران وحي كرد كه : " به طايفه ات بفرماي كه غذاي خود را با نمك آغاز كنند و با نمك به پايان ببرند ، و گرنه جز خويش را نكوهش نكنند " .
امام صادق(ع) : بني اسرائيل غذا را با سركه آغاز مي كردند و با آن نيز به پايان مي بردند ؛ ولي ما با نمك آغاز مي كنيم و با سركه به پايان مي بريم .
امام كاظم(ع) : سفره اي كه در آن نمك نباشد ، بي بركت است . آغاز كردن غذا با نمك ، براي تن درستي ، بهتر است .
خوردن غذا به هنگام گرسنگي و اشتها
پيامبر خدا(ص) : خوردن بدون گرسنگي و خوابيدن بدون بيداري كشيدن و احساس نياز به خواب ، نزد خداوند ، گناهي سهمگين است .
پيامبر خدا(ص) : سه چيز ، موجب خشم خداوند متعال است : خوردن بدون احساس گرسنگي ، خفتن بدون بيداري كشيدن و احساس نياز به خواب ، و خنديدن بدون شگفتي .
امام علي(ع) :هركس مي خواهد هيج غذايي به او زيان نرساند ، تنها هنگامي غذا بخورد كه گرسنه شده و معده ي او از خوراك پيشين ، پاك شده باشد .
امام صادق(ع) در سفارش هايي به عنوان بصري - : تو را به نه چيز سفارش مي كنم و اين سفارش، سفارش من به همه ي كساني است كه جوياي راهي به سوي خداوند متعال هستند ، و از خداوند مي خواهم كه تو ر ا در به كار بستن اين سفارش ها توفيق دهد . سه تا از اين توصيه ها در تربيت نفس است ...
اما آنها كه در تربيت نفس است : از اين حذر كن كه آنچه را اشتها نداري ، بخوري ، چرا كه اين كار ، كودني و نا بخردي مي آورد . جز به گاه گرسنگي مخور ، و چون خواستي بخوري ، حلال بخور و نام خدا را بر زبان بياور .
عيسي – در اندرزهايش - : اي زادگان اسرائيل ! مخوريد ، تا آن هنگام كه گرسنه شويد . چون گرسنه شديد ، بخوريد ، ولي سير نخوريد ؛ چرا كه اگر سير شويد ، گردن هايتان ستبر مي شود ، پهلوهايتان چاق مي گردد و پروردگارتان را از ياد مي بريد .
آغاز كردن با سبك ترين غذا
امام رضا(ع) : غذاي خود را با سبك ترين غذايي كه بدنت را به اندازه ي عادتت و بر حسب اقامتگاه و فعاليت ها و زمانه ات تغذيه مي كند ، آغاز كن .
خوردن غذاي گرم ، پيش از سرد شدن
پيامبر خدا(ص) : گرمي غذا ، بركت دارد .
المحاسن – به نقل از مرازم - : امام صادق براي ما غذايي گرم فرستاد و فرمود : " پيش از آن كه سرد شود ،بخوريد ؛ چرا كه اين ، خوش تر است " .
برداشتن لقمه هاي كوچك و جويدن كامل غذا
پيامبر خدا(ص) در بيان آداب غذا خوردن - :اما آداب آن ، كوچك كردن لقمه و جويدن كامل است .
امام حسن(ع) : درباره ي سفره ، دوازده نكته است و بر هر مسلماني لازم است كه آنها را بداند .از آنها ، چهار چيز ، واجب ، چهار چيز مستحب ، و چهار چيز ، جزو آداب است . اما آنچه از آداب است ، عبارت است از : خوردن از آنچه پيش خود تواست ؛ كوچك كردن لقمه؛ خوب جويدن ؛ و كمتر نگريستن به چهره ي مردم .
دست كشيدن از غذا پيش از سيري
پيامبر خدا :(ص) زماني بخور كه ميل به خوردن داري و در حالي خوردن را واگذار كه هنوز اشتهايت هست.
امام علي(ع) : هركس مي خواهد هيچ غذايي به او زيان نرساند ، تنها هنگامي غذا بخورد كه گرسنه شده و معده ي او از خوراك پيشين ، پاك شده باشد . پس چون خواست بخورد ، نام خدارا بر زبان آورد ،خوب غذا را بجود و در حالي از غذا خوردن دست بكشد كه هنوز ميل به خوردن دارد و به آن ، احساس نياز مي كند .
امام علي(ع) در سفارش به كميل بن زياد - :اي كميل ! مبادا خوراكي ، معده ات را سنگين كند. در آن ، جايي براي آب و جايي براي هوا وا گذار و هنگامي كه هنوز ميل به خوردن داري ، از غذا خوردن دست بكش ، كه اگر چنين كني ، غذا را گوارا خواهي يافت ؛ چرا كه تن درستي ، از كم خوردن و كم آشاميدن است .
امام رضا : هركس غذاي افزون از اندازه بخورد ، اين غذا او را سودي نمي رساند ، و هركس به اندازه (نه بيشتر و نه كمتر) بردارد ،اين غذا او را تغذيه مي كند و سود مي رساند. آب نيز چنين است . روش پسنديده براي تو ، آن است كه از هريك از انواع غذا ، درفصل ويژه ي آن ، بهره بگيري .
در حالي كه هنوز مقداري ميل داري ،از غذا دست بكش ؛ چرا كه اين كار ، به خواست خداوند ، براي بدن سلامت آور تر ، براي عقل ذكاوت بخش تر ، و براي خود انسان مايه ي سبكي افزون تر است .
دست كشيدن بر چهره و دعا كردن پس از شستن دست ها
پيامبر خدا : چون پس از غذا خوردن ، دست خويش را شستي ،پيش از اينكه آن را با دستمال، خشك كني ،بر صورت و چشمانت نيز دست بكش و بگو :
" خداوندا ! من از تو آراستگي و دوستي مسئلت دارم و از دشمني و كينه ورزي ، به تو پناه مي جويم ".
مكارم الخلاق : پيامبر خدا : چون پس از غذا ، شستن دست را به پايان مي برد ، با
باقي مانده ي آب كه بر دستانش بود ، بر صورت خويش دست مي كشيد و سپس مي گفت :
" ستايش ، خدايي را كه ما را راه نمود و خوردني و نوشيدني داد و به ما هر نعمت نيكويي عنايت كرد " .
الكافي – به نقل از مفضل - : بر امام صادق(ع) وارد شدم و نزد او از چشم درد ، اظهار ناراحتي كردم . به من فرمود :" آيا نكته اي تازه مي خواهي ؟ " .
سپس به من فرمود :" چون پس از غذا خوردن ،دست خويش را شستي ، بر ابروهايت دست بكش و سه بار بگو :" سپاس ،خداوند نيكوكار زيبا كردار بهره رسان فضيلت بخش را " .
من اين كار را انجام دادم و از آن پس ، چشمانم درد نگرفت . سپاس ، خداوند جهانيان راست.
امام صادق(ع) : دست كشيدن بر چهره پس از وضو ،كنجدك ( كك مك ) را از ميان مي برد و روزي را افزون مي كند .
امام صادق(ع) :چون پس از غذا دستانت را شستي ، با باقي مانده ي آب ، دستي بر چشمان خود بكش ؛چراكه مايه ي ايمني از چشم درد است .
كشف الغمة – به نقل از جميل بن دراج - : نزد امام صادق(ع) بودم . بكير بن اعين ، در حالي كه چشم درد داشت ، وارد شد . امام به او گفت : "انسان زيرك هم چشم درد مي كشد ؟" .
كسي پرسيد :چه كند ؟
فرمود :" هنگامي كه چربي را از دستان خود شست ، دستي بر چشمانش بكشد " .
من اين كار را انجام دادم و چشم درد نديدم .
به پشت دراز كشيدن پس از غذا
امام صادق(ع) : دراز كشيدن پس از غذا ، بدن را چاق مي كند ، غذا را هضم مي نمايد و درد را از درون انسان بيرون مي كشد .
امام رضا(ع) : هرگاه چيزي خوردي ، به پشت دراز بكش و پاي چپ بگذار .
المحاسن – به نقل از احمد بن محمد ابي نصر، از راوي ديگر - :امام رضا را ديدم كه چون غذا مي خورد ، به پشت دراز مي كشيد وپاي راست خود را روي پاي چپ مي انداخت .
پرهيز از زياده روي
پيامبر خدا(ص) :يكي از انواع زياده روي ، اين است كه هر آنچه را دوست داري ، بخوري .
امام علي(ع) در پاسخ اين پرسش كه :" آيا در قرآن ، همه ي دانش ها بجز دانش طب
هست ؟ " - : زنهار ! در قرآن ، آيه اي هست كه همه ي طب را يكجا در خود گرد آورده است :*بخوريد وبياشاميد ؛ ولي زياده روي نكنيد *.
-پرهيز از دميدن در غذا
امام علي(ع) :درباره ي آنچه پيامبر نهي فرموده است - : از اين نهي كرده كه در غذا يا نوشيدني بدمند .
امام علي(ع) :نبايد كسي بر محل سجده خود و نه در غذاي خود و نه در آنچه مي نوشد ،بدمد .
پرهيز از خوردن با دست چپ
صحيح مسلم – به نقل از جابر بن عبدالله سلمي – :پيامبر خدا ، از اين كه كسي با دست چپ چيزي بخورد ، نهي فرمود .
پيامبر خدا :خوردن با دست چپ ، از نافرهيختگي است .
الكافي – به نقل از سماعه – در گفتگو با امام صادق - :از ايشان درباره ي اين كه كسي با دست چپ بخورد يا بياشامد ، پرسيدم .
فرمود :"مباد كسي با دست چپ بخورد يا بياشامد و يا با آن چيزي را بر دارد".
پيامبر خدا(ص) : هركس با دست چپ بخورد ،شيطان نيز همراه با او مي خورد و هر كس با دست چپ بنوشد ، شيطان نيز همراه با او مي نوشد .
پيامبر خدا(ص) :با دست چپ نخوريد ؛ چرا كه شيطان با دست چپ مي خورد .
پرهيز از خوردن پس از سيري
پيامبر خدا(ص) – خطاب به علي (ع ) - :اي علي ! چهار چيز ، هدر مي رود : خوردن پس از سيري ، افروختن چراغ در شب مهتابي ، كاشتن در شوره زار و نيكي كردن به كسي كه شايسته ي آن نيست .
امام صادق(ع) :چهار چيز ، هدر مي رود :بذر در شوره زار ، چراغ در شب مهتابي ، خوردن پس از سيري و نيكي به كسي كه شايسته ي آن نيست .
امام صادق(ع) : در سه چيز ، ناخشنودي خداوند است :خفتن بدون بيداري كشيدن و احساس نياز به خواب كردن ، خنديدن بدون شگفتي و خوردن پس از سيري .
پرهيز از خوردن غذاي داغ
پيامبر خدا(ص) : از غذاي داغ حذر كنيد ؛چرا كه بركت را از ميان مي برد ، و بر شما باد غذاي سرد ؛ چرا كه گواراتر و پر بركت تر است .
پيامبر خدا(ص) :غذايتان را سرد كنيد تا در آن به شما بركت داده شود .
پيامبر خدا(ص) : عذاي داغ را سرد كنيد ؛ چرا كه غذاي داغ ، بي بركت است .
پيامبر خدا(ص) :غذايتان را سرد كنيد ، زيرا آن پر بركت تر است .
شعب الايمان – به نقل از صهيب - :پيامبر خدا از خوردن غذاي داغ ، تا هنگامي كه داغي آن فرو نشيند ، نهي فرمود .
امام علي(ع) : غذاي داغ را بگذاريد تا سرد شود ؛ چرا كه نزد پيامبر خدا غذايي داغ آوردند و ايشان فرمود :"آن را بگذاريد تا سرد شود . چنين نيست كه خداوند آتش را خوراكمان كرده باشد و نيز بركت ، در غذاي سرد است .
امام صادق(ع) : براي پيامبر غذايي بسيار داغ آوردند . فرمود :" چنين نيست كه خداوند ،آتش را خوراكمان كرده باشد . آن را در جايي بگذاريد تا سرد شود و جوشش آن ، آرام بگيرد ؛ چرا كه غذاي داغ ، بركت ندارد و شيطان را در آن بهره اي است " .
المحاسن – به نقل از عائذ بن حبيب - : نزد امام صادق بوديم . برايمان تريدي آوردند .
دستان خود رابه سوي آن دراز كرديم و ديديم كه داغ است . در اين هنگام ،امام صادق فرمود :" ما از خوردن آتش ، نهي شده ايم . دست بداريد ؛ چرا كه بركت در سرد شدن آن است " .
پرهيز از خفتن ،بلافاصله پس از خوردن غذا
پيامبر خدا :غذايتان را با ياد خدا و نماز ، ذوب (هضم ) كنيد و بر آن مخوابيد ، كه دل هايتان سخت مي شود .
رهنمون هاي اسلام درباره ي خوردن
رعايت دستورهاي بهداشتي در خوردن وآشاميدن ، يكي از مهم ترين عوامل سلامت ، شادابي و طول عمر است . اگر مردم بدانند كه چه بايد بخورند ، چه اندازه بخورند و چگونه بخورند و نيز دانسته ي خود رابه كار ببندند ، بي ترديد ، بيشتر بيماري ها از جامعه ي بشري رخت بر خواهد بست و انسان ها لذت و طراوت زندگي را خواهند چشيد .
نخستين نكته براي رعايت دستورهاي بهداشتي درباره ي خوردن ، توجه به اين حقيقت است كه در نظلم آفرينش ،"خوردن " ، ابزاري براي زندگي است ، نه آن كه زندگي ، ابزاري براي خوردن ؛ چنان كه در حكمتي منسوب به امام علي آمده است :
زندگي را براي خوردن مخواه ؛ بلكه خوردن را براي زندگي بخواه .
بسياري از مردم – اگر نگوييم بيشتر آنان – سلامت ،شادابي و زندگي خود را فداي شكم خود مي كنند . از اين رو ، هيچ گاه به فكر اين نيستند كه چه بخورند ؛چگونه بخورند و چه اندازه بخورند . پس ،هرچه رامزه ي بهتري دارد ،به هر اندازه كه ميل دارند و به هرشكلي كه پيش بيايد ، مصرف مي كنند و بدين سان ، گرفتار انواع بيماري ها مي شوند ، چنان كه امام علي مي فرمايد :
هركس در دل خود ، درخت علاقه به انواع غذاها را بكارد ، ميوه ي گونه هاي ناتن درستي را مي چيند .
رهنمود هاي اسلام در اين زمينه ، فوق العاده مهم و ارزشمند و با در نظر گرفتن عصر صدور آنها ، معجزه ي علمي پيشوايان دين ،محسوب مي شوند . در اين باره ، توجه به دونكته ، داراي اهميت است :
1- رهنمودهاي اسلام درباره ي خوردن ، تنها سلامت جسم را تضمين نمي كنند ؛ بلكه
تضمين كننده ي سلامت هم جسم و هم جان انسان هستند .
2- از آن جا كه عقل وعلم ،بر همه ي راز هاي آفرينش احاطه ندارند ،چه بسا حكمت برخي از رهنمودهاي اسلام براي دانش امروز ،مجهول باشد ؛ ولي بي ترديد ،اين ، به معناي بي دليل بودن آن رهنمود ها نيست ، چنان كه فلسفه ي شماري از احكام اسلام ، در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پي برده است .
و اينك ، اشاره اي كوتاه به آن رهنمود ها :
يك . مهم ترين رهنمود
نخستين و مهم ترين رهنمود اسلام درباره ي مواد غذايي مورد مصرف ، اين است كه حلال باشد ، بدين معنا كه :
اولا ً :آنچه انسان مصرف مي كند ، بايد از راه مشروع ، تهيه شده باشد . غذايي كه از راه نامشروع و تجاوز به حقوق ديگران تهيه گردد ، هرچند ممكن است براي سلامت جسم ،ضرر نداشته باشد ؛ اما بي ترديد براي سلامت روان ،زيانبار است .
ثانياً : غذاي انسان بايد از " طيبات ( آنچه پاك است )" تهيه شده باشد . براساس اين رهنمود،انسان نبايد غذاهايي را كه طبع توده ي مردم ، از آن نفرت دارد ، يا اسلام ، خوردن آن را ممنوع دانسته مصرف كند ، هر چند كه تجاوز به حقوق ديگران نباشد .
ثالثاً: غذا براي كسي كه مصرف كننده است ، نبايد زيانبار باشد . توضيح ، اين كه : ممكن است غذايي ، براي يك نفر مفيدباشد ؛ اما براي ديگري ، به دليل آن كه بينار است ،زيانبار باشد .
رابعاً:غذا براي جان و يا جامعه نبايد مفسده داشته باشد .توضيح ، اين كه : ممكن است غذايي حلال باشد و براي جسم هم زيانبار نباشد ، ليكن چگونگي مصرف آن ، براي جان و يا جامعه مفسده داشته باشد (مانند : غذا خوردن در ظروف طلا و نقره ، يا غذا خوردن از سفره اي كه مشروبات الكلي در آن قرار دارد ). خوردن اينگونه غذاها نيز در اسلام ، ممنوع شناخته شده است .
دو . دو وعده غذا خوردن در شبانه روز
در روايات اسلامي ، براي تداوم سلامت و شادابي انسان ، خوردن دو وعده غذا در صبح وشام ، توصيه شده است . اهل بهشت نيز كه در دارالاسلام ، جاويد هستند ، در همين دووعده ، غذا مي خورند :*و در بهشت ، هر صبح وشام ، روزي آنان آماده است *.
سه . توصيه به كم خوري
پيشوايان دين ، ضمن تأكيد بركم خوري ، منافع فراواني براي آن ذكر كرده اند ؛مانند: تداوم سلامت بدن ، صفاي انديشه ، نورانيت دل ، رهايي از دام شيطان ، بهره گيري از ملكوت هستي ، نزديكي به خداوند متعال و استفاده ي بهتر از عبادت پروردگار .
چهار . خطر پر خوري
بر عكس ، پرخوري ،از منظر احاديث ، به شدت نكوهيده است . پرخوري ، از سلامت مي كاهد ، وشهوت را مي افزايد ، بدن را بد بو مي كند و زمينه رابراي انواع بيماري هاي جسمي و روحي ، فراهم مي سازد . پرخوري ، جوهر نفس را تباه مي كند ، به نيروي تقوا ( پرهيزگاري ) و ورع ( خويشتن داري ) ضربه مي زند ، حجاب تيز هوشي است ، و دل را سخت و تاريك مي سازد .
شخص پرخور ، خواب هاي آشفته مي بيند و هنگام عبادت ، احساس كسالت مي نمايد. از اين رو ، عبادتش اندك است و از بساط قرب حضرت حق ، دور .
و سرانجام ، سيري در دنيا ، موجب گرسنگي در آخرت خواهد شد .
پنج . مقدار خوراك مفيد
براي پيشگيري از زيان هاي پرخوري و بهره گيري از منافع كم خوري ، پيشوايان اسلام توصيه كرده اند كه انسان ، پيش از آن هنگام كه اشتها دارد ، چيزي نخورد و قبل از آن كه اشتهايش كاملاً از بين رفته ، دست بكشد .
شش . بر ترين خوراكي ها وبهترين سفره
از منظر روايات اسلامي ، برترين غذاها ، غذايي استكه داراي چند ويژگي باشد :
اول : از دست رنج خود فرد ، تهيه شده باشد .
دوم : خانواده ي او آن را دوستداشته باشند .
سوم : بوي آن موجب آزار ديگران نباشد .
بهترين سفره ها نيز پاكيزه ترين ، حلال ترين و ساده ترين آنهاست ؛ سفره اي كه انواع غذاهاي رنگارنگ و گران قيمت – كه اهل بيت از مصرف آنها به خدا پناه
مي بردند – بر آن چيده نشده باشد .
هفت . آداب سفره
آدابي كه پيشوايان اسلام براي حضور بر سر سفره ي غذا توصيه كرده اند ، عبارتند از :بودن سبزيجات در سفره ، شستن دست ها و خشك نكردن آنها با حوله ، در آوردن كفش ها ، نشستن بر سر سفره با فروتني ، گرامي داشتن نان ، سهيم كردن ناظر ( اعم از انسان و حيوان ) در غذا و آخرين ادب ، صدقه دادن از آن غذاو يا همانند آن .
هشت . آداب غذاخوردن
آداب غذا خوردن ، به چند بخش ، تقسيم مي شود:
بخش اول . مواردي كه بايد هنگام خوردن غذا رعايت شوند و آنها عبارتند از :
الف – تدبر در اين كه انواع خوراكي هاي مورد نياز انسان ، چگونه در نظام آفرينش پديد آمده اند؟ و چه عواملي دست به دست هم داده اند تا آنچه در سفره نهاده شده ، آماده گردد كه اكنون مي توان با ميل و اشتها از آن استفاده نمود.
ب – آغاز كردن خوردن با نام و يادآفريدگار مهربان كه انواع غذاهاي مفيد را براي تأمين نيازهاي انسان ، در نظام آفرينش قرار داد . نيز تكرار نام خدا به هنگام خوردن هر نوع غذا ، و تكرار آن هرگاه كه در ميان غذا خوردن ، سخن گفته شود ، و همچنين شكر گزاري فراوان در هنگام خوردن .
ج – آغاز كردن غذابا نمك ، البته در صورتي كه خوردن نمك براي انسان ضرر نداشته باشد .
د – آغاز كردن از سبك ترين غذاها .
ه – تخوردن غذاي داغ و خوردن غذاي نيم گرم ، پيش از آن كه سرد شود .
و – خوردن با دست راست .
ز – كوچك گرفتن لقمه .
ح – خوب جويدن غذا .
ط – طولاني كردن نشستن بر سر سفره .
ي –گرامي داشتن نان و نگذاشتن آن زير ظرف غذا .
ك – استفاده كردن از آنچه از سفره مي ريزد . اين ، براي وقتي است كه غذا در منزل ميل مي شود. آن هم در صورتي كه آلوده نشده باشد ؛ ولي اگر كسي در صحرا غذا ميل نمود ، بهتر است كه آنچه را از سفره مي ريزد ، براي حيوانات بگذارد .
ل – دست كشيدن از خوردن غذا ، پيش از سير شدن كامل و در حالي كه قدري از اشتها باقي است .
بخش دوم . اموري كه هنگام غذاخوردن ، ترك آنها شايسته است ، و آنها عبارتند از :
الف – زياده روي در كيفيت و كميت خوراك .
ب – نكوهش غذايي كهنسبت به آن بي ميل است .
ج - دميدن در غذا .
د - خوردن با دست چپ .
ه – خوردن بايك انگشت يا دوانگشت .
و – بلند آروغ زدن .
ز – پاك كردن زياد استخوان ها .
ح – آب خوردن در ميان غذا.
ط – آب خوردن ، پس از خوردن گوشت .
ي – خوردن ، در حال سيري .
بخش سوم . حالاتي كه غذا خوردن در آنها نكوهيده است .
در اسلام ، به طور كلي ، ميل كردن غذا در حالات غير بهداشتي ، يا به شيوه ي غير اخلاقي و يابه گونه اي كه عرف جامعه برنمي تابد ، نكوهيده است .
بخش چهارم . توصيه به هم غذا شدن با ديگران .
درروايات اسلامي ،غذا خوردن به تنهايي مذموم شناخته شده و توصيه شده كه انسان هرقدر مي تواند ، ديگران را در غذاي خود سهيم نمايد . نيز غذا خوردن با خانواده،خدمت گزاران و يتيمان مورد تأكيد قرار گرفته است .
آدابي كه رعايت آنها به هنگام غذا خوردن با ديگران ، ضروري است ، عبارتند از :
الف - خوردن از قسمت جلويي خود .
ب – خوردن از اطراف ظرف و نه از وسط آن ، در جايي كه غذا براي همگان آماده شده است .
ج – نگاه نكردن به لقمه ي ديگران .
د – رعايت حقوق ديگران در آنچه بر سر سفره است .
ه – ادامه دادن صاحب سفره به خوردن ، تا سير شدن همه ي كساني كه بر سر سفره نشسته اند .
ز – بلند شدن از سر سفره ، قبل از بر چيدن آن .
نه آداب پايان غذا و بر چيدن سفره
پايان غذا خوردن همانند آغاز آن ، آدابي دارد كه رعايت آن ها براي سلامت جسم وجان ،سودمند است . اين آداب را به آداب عرفاني ، اجتماعي و بهداشتي مي توان تقسيم كرد :
الف – آداب عرفاني ، عبارتند از : سپاس گزاري از ولي نعمت حقيقي ( كه خداوند متعال است ) و دعا كردن براي بركت يافتن روزي .
ب – آداب اجتماعي ، عبارتند از : ياد آوري گرسنگان و مسئوليتي كه افراد سير در برابر آنان دارند ، و اقدام جهت كاستن فقر و گرسنگي از جامعه در حد توان.
ج – آداب بهداشتي ،عبارتند از : شستن دست ها ، خلال كردن و مسواك زدن دندانها، تميز كردن آنچه زير سفره ريخته است ، مقداري استراحت بر پشت ، و نخوابيدن بلافاصله پس از خوردن غذا .
ده – آداب خوردن گوشت و ميوه
خوردن گوشت و ميوه از منظر روايات اسلامي ، آداب ويژه اي دارد كه اجمالاً‌به آنها اشاره مي كنيم :
يكم . آداب خوردن گوشت
الف . انتخاب گوشت جلوي بدن بويژه سر دست .
ب . شستن گوشت ،قبل از پختن .
ج . تكه تكه كردن گوشت به وسيله ي دندان به هنگام خوردن و تكه نكردن آن با چاقو.
د . نخوردن گوشت خشكيده ي نمك سود .
ه . نخوردن گوشت خام .
و . خوردن گوشت ، سه روز يكبار ، يا هفته اي يكبار ، و ترك نكردن آن براي حداكثر چهل روز ، و پرهيز از خوردن آن در هر روز .
ز . پرهيز از پاك كردن كامل استخوان و خوردن مغز قلم .
دوم . آداب خوردن ميوه
الف . شستن ميوه با آب .
ب . ياد خدا به هنگام خوردن آن .
ج .خواندن دعاي ويژه به هنگام ديدن ميوه ي نوبر .
د . خوردن ميوه در آغاز فصل آن ،و نخوردن آن در اواخر فصلش .
ه . خوردن ميوه باپوست آن
محقق:زهراالسادات زاهدی.
